Ταινίες με… Φιλότιμο (Greek Pride movies)

του Κώστα Γ. Καρδερίνη

Όλοι ξέρουμε ότι είναι ελληνική λέξη χωρίς ταίρι στη διεθνή ορολογία (Greek Pride αποδίδεται αγγλιστί, με δυο λέξεις). Όλοι ξέρουμε ότι εξέλειπε από το δημόσιο βίο ή όσοι είχαν έστω και λίγο απομακρύνθηκαν από αυτόν (τον δημόσιο βίο) πριν ή αφού το απώλεσαν. Όλοι ξέρουμε ότι σαμουράι δεν υπάρχουν πια ούτε στην Ιαπωνία. Όλη ξέρουμε την Αφιλότιμη του Διονυσίου αλλά ποιος συνέθεσε και τραγούδησε Είμαι Φιλότιμο παιδί; Ο σερ Μπιθί.
Τι σημαίνει λοιπόν αυτή η παράξενη, για τους ξένους, λέξη; Ο φιλέλλην Andreas Deffner κυκλοφόρησε το 2012 στα γερμανικά ένα βιβλίο με τίτλο Filotimo! όπου εξηγεί τον όρο επινοώντας μια συνταγή. Ιδού τα υλικά της: δυο-τρεις θετικές σκέψεις, ένα λίτρο αίσθηση για τη ζωή, 500 γραμμάρια φιλοξενία, μια ολόκληρη ώριμη φιλία χωρίς τη φλούδα, δέκα σταγόνες εξυπηρετικότητα, λίγη περηφάνια, αξιοπρέπεια και αίσθηση καθήκοντος. Για τη σάλτσα του το φιλότιμο χρειάζεται 5 κουτάλια της σούπας αυτοθυσία, 5 κουτάλια στέρηση και φρεσκοτριμμένο σεβασμό.
Μισόν αιώνα πίσω ο θεσσαλονικιός Γιώργος Ιωάννου, ενώ βρίσκεται με μετάθεση στο Καστρί Κυνουρίας (1961-64), αφήνει την ποίηση και πρωτοδοκιμάζει τη βιωματική γραφή (που τον χαρακτηρίζει έκτοτε) με μια σειρά από μικρά πεζά υπό τον γενικό τίτλο «για ένα φιλότιμο» (1η έκδοση το 1964, τώρα Κέδρος 1997). Το φερώνυμο της συλλογής αναφέρεται στον Κωνσταντίνο Ψάρρα ή Νταντίνη για τους Κουταλιανούς (απ’ την Κούταλη Λήμνου). Αυτόν τον λήμνιο ζορμπά διαλέγει κι ο σκηνοθέτης Κώστας Παπαδόπουλος για να αφιερώσει το ομότιτλο 25λεπτο ντοκιμαντέρ του (2003, Για ένα Φιλότιμο).
Όμως το φιλότιμο είχε περάσει πριν από τον Ιωάννου στον κινηματογράφο, χάρη στον Αλέκο Σακελλάριο. Έκανε πρεμιέρα με τη θρυλική ρόουντ μουσική κωμωδία Λατέρνα, φτώχεια και Φιλότιμο (1955) όπου λατέρνα… Αυλωνίτης και Φωτόπουλος σώζουν την Καρέζη από τα βάσανα της αγάπης (ήρθε τότε 2η σε εισπράξεις). Οι έλληνες διανομείς πιάνουν αμέσως πουλιά στον αέρα. Η τρελή μουσική κωμωδία του Φρανκ Τάσλιν με το αχτύπητο δίδυμο Τζέρι Λιούις / Ντιν Μάρτιν, Artists and Models (καλλιτέχνες και μοντέλα), μετονομάζεται ελληνιστί Λόρδοι, λόρδα και Φιλότιμο.
Δυο χρόνια μετά ακολουθεί δ(ρ)ιμύτερη η συνέχεια Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο, 3η στις 30 της χρονιάς. Την επόμενη σεζόν κυκλοφορεί το σπονδυλωτό δράμα Όπου φτώχεια και Φιλότιμο με τον Παπαγιαννόπουλο που όμως δεν καταφέρνει τίποτε και βουλιάζει στην αφάνεια. Περίπου ανάλογη τύχη έχει και η κωμωδία Ένας άντρας με Φιλότιμο (1960) του Κωστελέτου που πάει σχεδόν άπατη, παρά το δίδυμο Κούρκουλου-Αναλυτή και παρά το ντεμπούτο των αφων Κατσάμπα.
Ο Σακελλάριος κόλλησε στη λέξη άλλες δυο φορές με μεγάλη επιτυχία. Πρώτα με τον διάσημο Μαυρογιαλούρο-Κωνσταντάρα (1965, Υπάρχει και Φιλότιμο) του οποίου οι πολιτικές περιπέτειες στο κουτσοχώρι της περιφερείας του, παραμένουν ακόμη επίκαιρες και άκρως δημοφιλείς (ανεξήγητο γιατί). Κι αργότερα, πάλι με τον Κωνσταντάρα, με το ριμέικ του δικού του Δεσποινίς Ετών 39 (1954) που τώρα λέγεται Ο Ρωμηός έχει Φιλότιμο (1968) και έχει πλέον χάπι εντ, λόγω δικτατορίας υποθέτω. Και στις τρεις φιλότιμες επιτυχίες του Σακελλάριου κρατάει έναν ρόλο η τότε σύζυγός του, Νίκη Λινάρδου.
Παπαγιαννόπουλος, Ζαννίνο και Κακκαβάς προσπαθούν αδίκως να κλέψουν έστω και λίγα εισιτήρια με την κωμωδία μεΈνας κλέφτης… με  Φιλότιμο (1968). Ο σκηνοθέτης της, Δημήτρης Γαλάτης, είναι βουτηγμένος στα κλαματερά δράματα της συμφοράς κι αργότερα θα πνίξει τον πόνο του στις βιντεοπατάτες. Με τον ίδιο τίτλο το 1990 ο «παραγωγικότατος» Γιώργος Μυλωνάς θα κάνει απόπειρα να αλέσει τον κλασικό Ηλία του 16ου (1959) χρησιμοποιώντας ως μυλόπετρες τον Θέμη Μάνεση και την (στριπτι)Ζέτα Αποστόλου. Εν μέσω επταετίας έχουμε και μια φάρσα ολκής (1970, Ένας χίππυς με Φιλότιμο) με το Φραγκίσκο Μανέλλη στο τελευταίο του κινηματογραφικό ρόλο.
Φιλότιμο υπάρχει (;;;) και στην ελληνική τηλεόραση. Το μεταπολιτευτικό 1976-77 το δίδυμο Κωνσταντάρας-Νικολαΐδης (Δημήτρης) είχε κάνει στην ΥΕΝΕΔ 86 επεισόδια με το παραληρηματικό σίριαλ Εκείνες… κι εγώ. Τριάντα χρόνια μετά ο ΑΝΤ1 επαναλαμβάνει τις επιτυχίες (55 επεισόδια, τηρουμένων των αναλογιών) με τον Γιάννη Μπέζο στο ρόλο του Δόγγανου (Εκείνες & εγώ). Δυστυχώς από την ανεπανάληπτη πρώτη εκδοχή δεν σώζεται παρά μόνο ένα επεισόδιο. Στην δεύτερη υπάρχει πλήρες αρχείο επεισοδίων, συμπεριλαμβανομένου και αυτού που λέγεται Κλαρίνο & Φιλότιμο.
Φιλότιμο τέλος αποκτούν και κάποιες νεότερες ξένες παραγωγές λόγω της φαντασίας των ελλήνων διανομέων τους. Ο Ζεράρ Ζυνιό (θα τον θυμάστε ως πρωταγωνιστή στα Παιδιά της Χορωδίας) έγραψε, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε σε μια μετριότατη ιπποτική κωμωδία (Sans peur et sans reproche, χωρίς φόβο χωρίς ψόγο) που εδώ ονομάστηκε Ιππότες με Φιλότιμο. Η τηλεταινία Big Dippers (μεγάλες κουτάλες, μεγαλοφαγάνες) προβλήθηκε εδώ ως Απατεώνες με Φιλότιμο.
Εκείνοι όμως που αξίζουν συγχαρητήρια είναι οι έλληνες νονοί της βραδυφλεγούς ανορθόδοξης περιπέτειας δρόμου Drive (2011) του Νίκολας Γουίντινγκ Ρεφν που προβλήθηκε με τον αγγλικό της τίτλο στις αίθουσες, έφτασε μέχρι τα όσκαρ και κέρδισε πολλά βραβεία και προτιμήσεις στα καλύτερα της χρονιάς. Όταν κυκλοφόρησε σε dvd θυμήθηκαν, οι αφιλότιμοι, μια σειρά νεανικών ελληνικών φαρσοπατατών (σήμερα αποκαλούνται καλτ) και προσάρμοσαν αμέσως τον τίτλο ώστε οι φαν του είδους να κάνουν νοσταλγικούς συνειρμούς. Το κοινότυπο και άχαρο Drive (οδήγηση) έγινε απλά και περιεκτικά Ρόδα, τσάντα και… Φιλότιμο, ατενίζοντας νέους ορίζοντες επιτυχίας.

(@)Φιλότιμες Ταινίες
1954 Δεσποινίς Ετών 39 /Mademoiselle: Age 39 (98′) Αλέκος Σακελλάριος
1955 Λατέρνα, φτώχεια και Φιλότιμο /Hurdy-Gurdy, Poverty and Dignity (91′) Αλέκος Σακελλάριος
1955 Λόρδοι, λόρδα και Φιλότιμο /Artists and Models (ΗΠ, 109′) Frank Tashlin
1957 Λατέρνα, φτώχεια και γαρύφαλλο /Hurdy-Gurdy, Poverty and Carnations (83′) Α. Σακελλάριος
1957 Όπου φτώχεια και Φιλότιμο /Poverty with Pride (80′) Μιχάλης Νικολόπουλος
1959 Ο Ηλίας του 16ου /The Policeman of the 16th Precinct (88′) Αλέκος Σακελλάριος
1960 Ένας άντρας με Φιλότιμο /Το χαμίνι /The Urchin (93′) Οδυσσέας Κωστελέτος
1965 Υπάρχει και Φιλότιμο /A Matter of Earnestness (89′) Αλέκος Σακελλάριος
1968 Ο Ρωμηός έχει Φιλότιμο /Greek Pride (91′) Αλέκος Σακελλάριος
1968 Ένας κλέφτης… με Φιλότιμο /A Thief with Pride (72′) Δημήτρης Γαλάτης
1970 Ένας χίππυς με Φιλότιμο /A hippy with Pride (90′) Κώστας Δούκας II
1976 Εκείνες… κι εγώ (σειρά 86×45′) Δημήτρης Νικολαΐδης
1988 Ιππότες με Φιλότιμο /Sans peur et sans reproche (Γαλλία, 100′) Gerard Jugnot
1990 Ένας κλέφτης με Φιλότιμο (βίντεο, 73′) Γιώργος Μυλωνάς
1996 Κλαρίνο & Φιλότιμο (από τη σειρά Εκείνες & Εγώ, 40′) Γιάννης Μπέζος, Ανδρέας Μορφονιός
2003 Για ένα Φιλότιμο /For Pride (ντοκιμαντέρ, 25′) Κώστας Παπαδόπουλος
2004 Απατεώνες με Φιλότιμο /Big Dippers (ΗΒ, τηλεταινία 120′) Ciaran Donnelly
2011 Ρόδα, τσάντα και… Φιλότιμο /Drive (ΗΠ, 100′) Nicolas Winding Refn