του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου

«Η μαμά της Μαφίας», που προβάλλεται τώρα, είναι μια αμερικανική κωμωδία με γνωστές σταρ (Μόνικα Μπελούτσι, Τόνι Κολέτ) που διεξάγεται στην Ιταλία στα άδυτα της Μαφίσς και αφορά στη σύγκρουση δυό οικογενειών.
Παρωδία βασικά με σινεφίλ αναφορές, πολύ βία και άλλο τόσο καλαμπούρι, δεν παίρνει στα σοβαρά αυτή την τρομερή παρακοινωνική ομάδα. Οι εγκληματικές οργανώσεις εξήχθησαν και στο εξωτερικό και η χώρα μας υποφέρει απ΄ αυτές. Ωστόσο οι ρίζες της μαφίας είναι βαθειά ριζωμένες στην κοινωνία, ενώ πολλά βρώμικα χρήματα ξεπλύθηκαν και μετατράπηκαν σε έντιμες επιχειρήσεις, όπως βλέπουμε στην Ιταλία αλλά και στις ΗΠΑ.
Ο κύκλος … εργασιών
Δολοφονίες, έλεγχοι μαγαζιών, εκμετάλλευση γυναικών, ναρκωτικά, τυχερά παιγνίδια, παράνομος τζόγος, προστασία μαγαζιών, είναι κάποιες μόνον από τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Φυσικά, μέσα σ΄όλα αυτά, υπάρχει και η φοροδιαφυγή, που μόνον χάρις σ΄ αυτή συνελήφθη και φυλακίστηκε ο Καπόνε. Μαφιόζοι ιταλικής καταγωγής απελάθηκαν από τος ΗΠΑ, όπως π.χ ο περιβόητος Λάκι Λουτσιάνο αλλά το κακό συνεχίστηκε.
Αμέτρητα φιλμ μας «μίλησαν» με οπτική δύναμη για την αμερικανική και ιταλική Μαφία. Μετά είδαμε και άλλα για την γαλλική περίπτωση, την βρετανική, ακόμα και την γιαπωνέζικη.
Η μεγάλη αναβίωση
Ήδη από την δεκαετία του ΄30 αγαπημένα αμερικάνικα γκάγκστερ φιλμ διακρίθηκαν για την τόλμη των καταγγελιών, για τις αποκαλύψεις της τρομερής διαφθοράς, για τον κυνισμό των μαφιόζων. Τότε γυρίστηκαν κορυφαία, τραγικά διαμάντια, απ΄ όπου δειγματοληπτικά θα αναφέρω μόνο τον «Σημαδεμένο» (1932) του Χάουαρντ Χοκς, που έγινε και έγχρωμο ριμέικ τη δεκαετία του ΄80 με τον Αλ Πατσίνο στον βασικό ρόλο και σκηνοθέτη τον Μπράιαν Ντε Πάλμα. Η μεγάλη αναβίωση πάντα έρχεται το ΄70. Ο Φράνσις Φορντ Κόπολα, αξιοποιώντας το βιβλίο του Μάριο Πούτσο, γυρίζει το ομώνυμο φιλμ «Ο νονός».
Οι Κέννεντυ και η Μαφία
Τεράστια η επιτυχία και ακολουθούν το δεύτερο και το τρίτο μέρος. Σ΄ αυτά ιδίως θα φανεί η σπουδαία δουλειά του Κόπολα που διασυνδέει άμεσα τη Μαφία με την πολιτική και την ανώτατη εξουσία. Ο Σκορσέζε θα ολοκληρώσει τη δουλειά του συναδέλφου του. «Τα καλά παιδιά» είναι μια υπέροχη βραβευμένη ταινία, οι τρομερές καταγγελίες όμως έφθασαν σχετικά πρόσφατα: Στον «Ιρλανδό», μια υποδειγματική τοιχογραφία εποχής, μαθαίνουμε με ξεκάθαρα στοιχεία και αναφορές πως η οικογένεια των Κέννεντυ ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την Μαφία. Βασισμένο στις δίκες της Νάπολη ο Μάρκο Μπελόκιο μας πρόσφερε το συγκλονιστικό πολιτικό χρονικό του «Ο προδότης».
΄Ηδη από την δεκαετία του ΄70 το ιταλικό πολιτικό σινεμά, με κομμουνιστές σκηνοθέτες που είχαν πάθος για πολιτική ανάλυση και σταθερή ιδεολογία, έκαμαν τολμηρότατες αποκαλύψεις. Θα ήθελα να αναφερθώ στην άψογη δυναμική του Νταμιάνο Νταμιάνι, που απορώ πως δεν τον έβλαψε η Μαφία με τις αποκαλύψεις των ταινιών του που έδειχναν άμεση σύνδεσή της με το ιταλικό πολιτικό σύστημα αλλά και διαπλοκή με την δικαστική εξουσία.
Η τόλμη του Νταμιάνι
«Οι εξομολογήσεις ενός αστυνομικού», με Φράνκο Νέρο και Μάρτιν Μπάλσαμ, γνώρισε μεγάλη επιτυχία και στην Ελλάδα, και με αργόρυθμο στιλ φθάνει σε μια δυσώδη διαπλοκή. Αξίζει να μείνω και στην «Κλειστή υπόθεση» (1971) με τον Φράνκο Νέρο και τον Ρικάρντο Κοντιόλα. Πέρα από μια απίθανη τολμηρή καταγγελία του ιταλικού σωφρονιστικού συστήματος, οι αποκαλύψεις προχωρούν πιο πέρα. Συνδέουν άμεσα εκτελεστές με Ιταλούς πολιτικούς και την σιωπή της αστικής τάξης, που αρνείται να αποκαλύψει.
Το σινεμά προτείνεται ως μια λύση με τις καταγγελίες του αλλά τελικά και αυτό αποδεικνύεται ανεπαρκές στο «Θάνατο του επιθεωρητή» (1975) με τον Φράνκο Νέρο και πάλι. Ο τελευταίος παίζει τον ρόλο ενός πετυχημένου σκηνοθέτη που ασχολείται στην ταινία του με την Μαφία. Στο τέλος όμως και πάλι όλα θα καλυφθούν, τίποτα δεν θα αλλάξει.
Το κωμικό είναι επικίνδυνο
Αν δούμε κωμικές εκδοχές του θέματος, παρακολουθούμε ευχάριστα το «Ανάλυσέ το» και το «Ξανά ανάλυσέ το» με τον Ρόμπερτ Ντε Νίρο εξαιρετικό στο ρόλο ενός αρχιμαφιόζου με ψυχιατρικά προβλήματα. Ωστόσο, με τα γέλια, κινδυνεύουμε να χάσουμε την σοβαρότητα, μια και ο Ντε Νίρο ήταν έξοχος ως Αλ Καπόνε στους «Αδιάφθορους» του Μπράιαν Ντε Πάλμα. ΄Οσο για τη Ιταλία και τις ρίζες εκεί, τα πράγματα διατηρούν μια παραδοσιακή σοβαρότητα. Ο μέγας Ιταλός δημιουργός του πολιτικού σινεμά Φραντσέσκο Ρόζι ανέλυσε διεξοδικά τις διασυνδέσεις της Μαφίας με το σύστημα. Να θυμηθούμε τον «Τζουλιάνο τον αρχιληστή» αλλά και τον «Λάκι Λουτσιάνο».