ΑΘΕΟΙ ΚΑΙ ΕΝΘΕΟΙ ΖΟΥΝΕ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΑΙΜΟΝΕΣ ΤΟΥΣ

«Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΥΝΕΔΡΙΑ ΤΟΥ ΦΡΟΪΝΤ» του Ματ Μπράουν

από τον Γιάννη Ν. Γκακίδη

3 Σεπτέμβρη του 1939, δύο μέρες μετά την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, χρονική στιγμή έναρξης του Β’ΠΠ στην Ευρώπη, ο Σίγκμουντ Φρόιντ συναντιέται με τον Κ.Σ. Λιούις, καθηγητή στην Οξφόρδη. Δύο άνδρες με εκ διαμέτρου αντίθετη θέση για τον κόσμο μας, την δημιουργία του, την ύπαρξη του Θεού, την ιεράρχηση των ανθρώπινων αναγκών, του φόβους και τις ανασφάλειες της ανθρώπινης ύπαρξης, την προοπτική του κόσμου. Ο Λιούις είναι νεαρός υφηγητής στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, πρώην άθεος και νυν χριστιανός που, συναντά τον Σίγκμουντ Φρόιντ που, πρόσφατα δραπέτευσε από το ναζιστικό καθεστώς της Βιέννης με την κόρη του Άννα. «Βασίζεσαι στο Αύριο φίλε μου; Προσπαθούμε τόσο γενναία να αφήσουμε το παρελθόν μας και τις παιδικές αναμνήσεις, αλλά εκείνες δεν θα μας αφήσουν ποτέ. Ούτε κι οι πίκρες του κόσμου». Και στην πορεία μας εξασθενεί η λαχτάρα, αυτή η παιδική λαχτάρα να μάθει τα πάντα, να γνωρίσει τα πάντα, να ζήσει τα πάντα. Η σφοδρή επιθυμία να μεγαλώσει, να ενηλικιωθεί, να γίνει επιτέλους ισότιμο μέλος σε τούτη την κοινωνία. Με ή χωρίς προσδοκίες, το αποτέλεσμα στην ενηλικίωση είναι απογοήτευση και για τους πιο ψαγμένους ματαίωση. Ίσως επειδή «οι βαθύτερες επιθυμίες μας δεν ικανοποιούνται ποτέ, ούτε αναγνωρίζονται». Είναι πιθανώς το ασυνείδητο για το οποίο πολλά μας είπε ο Φρόιντ. «Δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από το θηρίο που έχουμε μέσα μας, γιατί η ηθική μας βεβαιότητα είναι το θηρίο». «Η θρησκεία για μια μόνο φωτεινή στιγμή έκανε τον κόσμο νηπιαγωγείο, το πάρκο μας» . Όσο για το ευφυές σχέδιο του Θεού, σκοντάφτει στον αμέτρητο πόνο που υπάρχει στον κόσμο. Τα επιχειρήματα του Θεού μοιάζουν να έχουν σωθεί όταν για παράδειγμα, ο γονιός χάνει το παιδί του. Κι εδώ ο Φρόιντ έχει προσωπική εμπειρία, αφού έχασε κόρη στα 27 της και το εγγόνι του.  Κι ερχόμαστε στον φόβο, όχι κατά το εγνωσμένο του χριστιανισμού μετά «φόβου θεού πίστεως και αγάπης προσέλθετε». Αυτού που, έχουν όλοι οι άνθρωποι και που κατά τον Φρόιντ, δημιουργεί την αίσθηση της ηθικής, ένας φόβος που προέρχεται όχι από τη θεϊκή τιμωρία, αλλά το σύμπλεγμα του ευνουχισμού. Αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτόν. «Τι θαυμάσια αφελές και ηλίθια ανέφικτο». «Φοβάμαι δεν είμαστε ποτέ ώριμοι να αντιμετωπίσουμε τον τρόμο της μοναξιάς στο σκοτάδι». «Εμείς είμαστε η πληγή, η πείνα , ο θάνατος, η αποκάλυψη». Όταν αμύνεται ο Φρόιντ, η ομολογία του Φρόιντ αφοπλιστική. «Είμαι άνθρωπος και έχω εγγενή ελαττώματα και βαθιά τραύματα και σίγουρα πληγώνω και τους άλλους». Και η ευτυχία στη ζωή, που βρίσκεται; «Πάντως η σεξουαλικότητα βρίσκεται σε κάθε ευτυχία.

Και η απαγόρευση των προγαμιαίων σχέσεων δεν είναι μόνο ανόητη, αλλά και μια  άμυαλη σαδιστική αγριότητα». «Είναι σαν τον μουσικό που παίζει στο σπίτι του και τον καλείς αίφνης να παίξει στη συμφωνική ορχήστρα». Για τον Λιούις η ιδέα για τον κόσμο αλλάζει συνεχώς. «Ο Θεός βρίσκεται παντού ινκόγκνιτο. Αν η ηδονή είναι ο ψίθυρος του Θεού, ο πόνος είναι το μεγάφωνό του. Αν ο θεός μας τελειοποιεί δια του πόνου, ότι η πραγματική αιώνια ευτυχία μπορεί να έρθει μόνο απ’ αυτόν». Αυτή η εμμονή των θρησκειών για αιωνιότητα που, παραβλέπει το εφήμερο, η προσκόλληση στο επουράνιο και η παραγνώριση του επίγειου. Αλλά τελικά μπορεί ο θάνατος να είναι μια ιδιότυπη μορφή ισότητας, αφού όλοι πεθαίνουν, εξακολουθεί όμως να «είναι άδικος, όπως και η ίδια η ζωή». Είναι τελικά ο θεός και τιμωρός; Όσο υπάρχει η ιδέα της Αποκάλυψης, ο θεός θα είναι και τιμωρός, διότι και η γενναιοδωρία της συγχώρεσης έχει κι αυτή όρια της. Πράγματα καμωμένα από τον άνθρωπο που, έχουν την επίφαση της θεϊκής έμπνευσης. «Όλοι είμαστε τρομοκρατημένοι και δειλοί απέναντι στον θάνατο. Είμαστε άνθρωποι, επειδή χάσαμε το θάρρος και την αυτοπεποίθησή μας». Εδώ προφανώς ο Φρόιντ, πιθανολογεί μια προϋπάρχουσα θεϊκή υπόσταση του ανθρώπου, υπονοεί επίσης την δύναμη που μπορεί να εκπορεύεται από τον άνθρωπο, όταν ο ίδιος πιστέψει στον εαυτό του.  «Από λάθος σε λάθος κάποιος ανακαλύπτει την αλήθεια». Η αλληλουχία λαθών μπορεί να οδηγήσει στην αλήθεια και όχι καθαυτή εκπορευόμενη από κάποιον πιθανό θεό. Το θέμα είναι πόσα λάθη αντέχουμε, στα πόσα δηλαδή καιγόμαστε. Σε κάθε περίπτωση ως θεατή με απασχολεί η συγκίνηση. Και τούτη προσφέρεται αβίαστα στην ταινία του Ματ Μπράουν κυρίως με την ερμηνεία του Άντονι Χόπκινς που, αν μη τι άλλο είναι γοητευτικός και πειστικός ως Φρόιντ. Η ταινία βασίστηκε στο θεατρικό του Μαρκ Στ. Ζερμέν. Στον ρόλο του Κ.Σ. Λιούις ο πολύ καλός Μάθιου Γκουντ. Η όλη ιστορία, αν και εδράζεται στη συνάντηση του Φρόιντ με κάποιον νεαρό υφηγητή το 1939, είναι μυθοπλαστική. Μια συρραφή λεχθέντων και γραφθέντων από τον Φρόιντ και τον Κ.Σ. Λιούις. Χωρίς την απαραίτητη εννοιολογική συνοχή, αλλά ατμοσφαιρική και αισθητικά πολύ καλή, με τη συνδρομή της εξαιρετικής φωτογραφίας Μπεν Σμίτχαρντ. Πολύ καλή και η μουσική του Κόμπι Μπράουν, όπως και κάποιων κομματιών γραμμένων από τον ίδιο τον Χόπκινς. Και όπως προείπα, η ταινία ανασαίνει από το ερμηνευτικό μπρίο του Χόπκινς. Ένας Φρόιντ, έμπλεος αυτοπεποίθησης και χιούμορ, σαρκαστικός και αυτοσαρκαστικός, ειρωνικός, κυνικός, στα δύσκολα  αφοπλιστικά  ειλικρινής. Τελικά είτε ένθεος, είτε άθεος, οι δαίμονες είναι πάντα παρόντες.