Brothers in Films / Αδέρφια στη ζωή και την 7η τέχνη

Του Κώστα Γ. Καρδερίνη

«Επιστροφή στον έρωτα»: η αφορμή για να γραφτεί το άρθρο

Με πρόσχημα την καλοκαιρινή κωμωδία Επιστροφή στον έρωτα (La delicatesse /Delicacy 2011) των αδερφών Νταβίντ και Στεφάν Φενκινός, σκέφτηκα ένα αφιέρωμα στους αδερφούς που ανέστησαν, υπηρέτησαν και υπηρετούν την έβδομη τέχνη, πίσω από την κάμερα, από της εφευρέσεώς της μέχρι σήμερα.

Ογκίστ και Λουί Λιμιέρ, οι πρώτοι διδάξαντες

Οι πατέρες των κινούμενων εικόνων και της πρώιμης τεκμηρίωσης, αυτοί που έκαναν τις πρώτες λήψεις, αυτοί που έκαναν τις πρώτες προβολές. Που καθήλωσαν με τους Εργάτες βγαίνουν από τη Βιοτεχνία Λιμιέρ στη Λυών (1895). Και κατατρόμαξαν το κοινό με την Άφιξη της αμαξοστοιχίας στο σιδηροδρομικό σταθμό La Ciotat (1896). Ο Λουδοβίκος (Louis Jean Lumiere, 1864-1948) είναι ο σκηνοθέτης και ο οπερατέρ. Ο Αύγουστος (Auguste Marie Louis Nicolas Lumiere, 1862-1954) φέρεται κυρίως ως συμπαραγωγός του Λουί.

Ακριβώς εκατό χρόνια μετά (1995), 40 γνωστοί σκηνοθέτες (μεταξύ τους και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος) γύρισαν ένα φιλμάκι έκαστος με την αυθεντική μηχανή λήψης των Λιμιέρ. Με τους όρους που τραβούσαν κι εκείνοι: το μοντάζ γίνεται μέσα στην κάμερα, δεν υπάρχει σύγχρονος ήχος, κάθε λήψη διαρκεί 52 δευτερόλεπτα, επιτρέπονται μέχρι τρεις λήψεις. Το αποτέλεσμα ονομάστηκε Lumiere et compagnie (Lumiere and Company) και ήταν ένα ενδιαφέρον πείραμα και φόρος τιμής.

Γιαννάκης και Μίλτος Μανάκη ή Μανάκια

Οι βλάχοι Μανάκηδες γεννήθηκαν στην Αβδέλλα Γρεβενών, σταδιοδρόμησαν ως φωτογράφοι στα Γιάννενα και μεγαλούργησαν ως πρωτοπόροι κινηματογραφιστές των Βαλκανίων με έδρα το Μοναστήρι (Μπίτολα), ξεκινώντας με την τριακοσιοστή κινηματογραφική μηχανή της σειράς Βιοσκόπιο (Bioscope 300). Η δράση τους ξεδιπλώνεται στα εδάφη μιας οθωμανικής αυτοκρατορίας που καταρρέει κι αυτοί καταγράφουν πρόσωπα, γεγονότα και καθημερινότητα. Από τη γιαγιά Λουκία Μανάκη που γνέθει τη ρόκα της στην Αβδέλλα ως τη μεγαλοπρεπή περιοδεία του σουλτάνου Μεχμέτ Ρεσάτ (1912-1913) και την ολέθρια πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης (1917).

Ο μικρότερος αδερφός, ο Μίλτος (1882-1964), πέθανε στο Μοναστήρι που τότε πια ανήκε στην ενωμένη Γιουγκοσλαβία. Ο μεγάλος Γιαννάκης (1878-1954) έζησε εξόριστος στη Θεσσαλονίκη τα τελευταία χρόνια της ζωής του, δουλεύοντας ως πλανόδιος φωτογράφος στη σκιά του Λευκού Πύργου. Οι μαρτυρίες λένε ότι από το 1928 προσπαθούσαν να φέρουν το τεράστιο αρχείο τους στην Ελλάδα αλλά οι ημέτεροι πολιτικοί τους αγνόησαν επαναληπτικώς. Τελικά έμεινε και αποτέλεσε τη βάση του Μουσείου Μανάκια στη Μπίτολα. Τα χνάρια τους αναζητεί ο Αγγελόπουλος στο Βλέμμα του Οδυσσέα.

Πολίτες Αδερφοί κινηματογραφιστές

Στο βιβλίο των Γιώργου και Σούλας Μπόζη, Από το Παρίσι στο Πέραν, Έλληνες Κινηματογραφιστές της Πόλης (εκδόσεις Τόπος 2011), αναφέρονται ουκ ολίγοι κωνσταντινοπολίτες αδερφοί που έβαλαν σημαντικές ακρογωνιαίες λίθους στα θεμέλια του τουρκικού και κάποιοι αργότερα του ελληνικού σινεμά.

Πρώτοι και καλύτεροι οι οπερατέρ Ιωακείμ (στο εξώφυλλο, 1911-1982) και Μανασής Φιλμερίδης (1913-1997, κινηματογράφησε την πρώτη ταινία της Ρένας Βλαχοπούλου αλλά και την Ωραία του Πέραν του Λάσκου) οι οποίοι άλλαξαν επί τούτου το επίθετό τους που ήταν Φιδαρίδης. Και ο μικρότερος αδερφός τους, ο μοντέρ Διαμαντής Φιλμερίδης που μαζί με τον Μάρκο Βουδούρη μοντάρισαν πολλές ταινίες του Γιλμάζ Γκιουνέι. Έπειτα οι Κρίτων (1916-1980, πολυβραβευμένος διευθυντής φωτογραφίας) και Γιώργος Ηλιάδης (1914-1974, ηχολήπτης).

Οι αδερφοί Κώστας και Νίκος Τσαγκόπουλος αιθουσάρχες στη Μεγάλη Οδό του Πέραν (Σινέ Λουξεμβούργον, 1914). Οι έτεροι αφοί Τσαγκόπουλοι, Αλέξανδρος και Φιλώτας, που ιδρύουν την εταιρεία παραγωγής, εισαγωγής και διανομής Kocanga Film. Οι αδελφοί Βασίλης (1900-1984), Αναστάσης και Ιορδάνης Ανάς ιδιοκτήτες αιθουσών και της εταιρείας παραγωγής, εισαγωγής και διανομής Reks Film (Ρεξ Φιλμ). Τα αδέρφια Δημήτρης, Κώστας και Μιχαήλ Γαζιάδης ιδρυτές της πρώτης ελληνικής κινηματογραφικής εταιρίας παραγωγής (DAG-Film Co / ΝΤΑΓΚ Φιλμ Α.Ε. Αφοί Γαζιάδη) με πλούσια δράση στην εποχή του βωβού… και ένθεν (μεμονωμένα).

Ελληνοαμερικανοί αδερφοί Σκούρα, υιοί Παναγιώτη

Γεννημένοι στο Σκουροχώρι Ηλείας. Ο Σπύρος Π. Σκούρας (1893-1971) μαζί με τον Γεώργιο (1893-1964) πήγαν στην Αμέρικα να βοηθήσουν τον μεγάλο τους αδερφό Κάρολο (1889-1954). Με τις οικονομίες που μάζεψαν ως σερβιτόροι, φτιάξανε τον πρώτο τους κινηματογράφο, τα Olympia. Έφτασαν να κατέχουν όλους τους σινεμάδες του Σαιν Λιούις όταν πούλησαν την επιχείρηση στους Warner Bros το 1929. Έκαναν νέα αρχή και το 1932 η αλυσίδα τους Fox-West Coast κατείχε περί τις 500 αίθουσες. Ο δαιμόνιος Σπύρος πέτυχε το 1935 τη συγχώνευσή τους με την 20th Century και ανέλαβε τη γενική διεύθυνση της νέας 20th Century Fox, εισήγαγε στις αίθουσες το σύστημα ευρείας εικόνας Σινεμασκόπ και μεγαλούργησε για την επόμενη εικοσαετία. Η προεδρία του κλυδωνίστηκε με την παταγώδη αποτυχία της κολοσσιαίας υπερπαραγωγής Κλεοπάτρα (1963) και έληξε οριστικά το 1969.

Νεότερα μέλη της οικογένειας Σκούρα εξακολουθούν με επιτυχία να δραστηριοποιούνται μέχρι σήμερα στον τομέα της παραγωγής ταινιών. Ένας νεότερος Σπύρος Σκούρας, γιος του εκτελεσθέντος αδερφού Θανάση Σκούρα, έθεσε τα θεμέλια της ελληνικής κινηματογραφικής βιομηχανίας ιδρύοντας το 1939-1940 την Σκούρας Φιλμ. Μια πρώτη παραγωγή είναι πιθανώς Το τραγούδι του χωρισμού σε σκηνοθεσία Φιλοποίμενα Φίνου.

Γουέρνερ Μπράδερς, πατέρες του ομιλούντος

Οι περιβόητοι πολωνοεβραίοι αδερφοί, τέκνα του Βενιαμίν και της Πέρλας Άιχελμπάουμ, ιδρυτές της παγκοσμίου φήμης Warner Bros. Pictures Inc. στα 1923. Πρόεδρος ο Χάρι (Harry M., 1881-1958), οικονομικός διευθυντής ο Άλμπερτ (Albert, 1883-1967), γενικός διευθυντής ο Σαμουήλ (Samuel, 1887-1927) και επικεφαλής εκτελεστής παραγωγής ο Τζακ (Jack L., 1892-1978). Θεωρούνται και είναι γεννήτορες του ομιλούντος κινηματογράφου αφού λανσάρισαν στην αγορά την πρώτη ομιλούσα ταινία με σύγχρονο ήχο, τον περίφημο Τραγουδιστή της Τζαζ (1927).

Ελάχιστοι αλλά ενδεικτικοί τίτλοι: Καζαμπλάνκα (1942), Λεωφορείον ο Πόθος (1951), Ο Εξορκιστής (1973), Το Κουρδιστό Πορτοκάλι (1973), Ο Σκαθαροζούμης (1988), όλοι οι Μπάτμαν τα Μάτριξ οι Συμμορίες των 11 και άνω και οι Χάρι Πότερ, Slumdog Millionaire (2009), Inception (2010), The Artist (2011), Dark Shadows (2012) και φυσικά πολλά καρτούν (Looney Tunes). Το 1996 ο κολοσσός έπεσε στα χέρια του μεγιστάνα Ted Turner και η συγχώνευση ονομάστηκε Time Warner. Το 2007 η Cass Warner, εγγονή του Harry M. Warner, έκανε τη ζωή και τη δράση τους βιογραφικό και βιωματικό ντοκιμαντέρ (The Brothers Warner).

Οι αδερφοί Μάιλς, μίλια μπροστά της εποχής των

Οι Miles brothers ήτανε τέσσερις: οι Χάρι, Χέρμπερτ, Τζόζεφ και Ερλ Σι (Harry, Herbert, Joseph και Earle C). Θεωρούνται πιονιέροι του αμερικάνικου σινεμά και ξεκίνησαν την εμπορική κινηματογραφική τους δραστηριότητα το 1902, μια από τις πρώτες ανάλογες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ. Μια φιλμική περιδιάβαση την άνοιξη του 1906 στον κεντρικό εμπορικό δρόμο του Σαν Φρανσίσκο (A Trip Down Market Street), από την 8η λεωφόρο ως τις ανατολικές αποβάθρες, θεωρείται σήμερα το πιο σημαντικό τους έργο. Καταγράφει την κίνηση και τα μαγαζιά στο εμπορικότερο κομμάτι της πόλης, λίγο πριν το μεγάλο σεισμό του ρήγματος του Αγίου Ανδρέα (18 Απριλίου 1906, 5:15 τα ξημερώματα) που κατέστρεψε ολοσχερώς τα στούντιο και τα αρχεία και τα όνειρα των αδερφών Μάιλς.

Την προηγούμενη νύχτα πριν το σεισμό, μια κόπια της ταινίας αυτής είχε σταλεί με τρένο στη Νέα Υόρκη κι έτσι γλίτωσε από τον αφανισμό, διασώζοντας μαζί και μια καταγραφή από τις ευτυχισμένες προσεισμικές ημέρες.

Σάου Μπράδερς, οι αυτοκράτορες του ασιατικού θεάματος

Είναι έξι αδέρφια: RunDe Shaw (1899-1973), RunFun Shaw, σερ RunRun Shaw (γ. 1907), RunMe Shaw (1901-1985), RunJe Shaw (1896-1975) και Shaw Vee Ngok. Ξεκίνησαν την εταιρία τους, Shaw Organisation, το 1924 από τη Σιγκαπούρη, όπου ίδρυσαν και τον πρώτο τους κινηματογράφο, The Empire. Πρώτη μεγάλη ασιατική επιτυχία η καντονέζικη κινηματογραφική όπερα Normal Dragon (Bai Jin Lon, 1933). Το 1939 κατείχαν 139 αίθουσες στην Νοτιοανατολική Ασία. Επεκτάθηκαν με στούντιο στη Μαλαισία και το Χονγκ Κονγκ. Την περίοδο της απόλυτης ακμής (’60ς) ήλεγχαν 35 εταιρίες, 130 κινηματογράφους, 9 πάρκα διασκέδασης και τρία στούντιο (το σήμα τους είναι εμπνευσμένο από τους Γουέρνερ Μπράδερς).

Κυριάρχησαν εννιά δεκαετίες στο σινεμά των πολεμικών τεχνών σε Ανατολή και Δύση και παρήγαγαν πάνω από 800 ταινίες, με τοπική και παγκόσμια αναγνώριση και εκατοντάδες βραβεία. Ανέδειξαν δε εκατοντάδες αστέρες (όπως ο ηθοποιός Τζίμι Βαν Γιού ή ο χορογράφος-σκηνοθέτης Τζον Γου).

Μερικοί τίτλοι, ανατολικοί και δυτικοί: Το βασίλειο και η πεντάμορφη (1958), Έλα να πιεις μαζί μου (1965), Ο μονόχειρ εκδικητής εναντίον Κουνγκ-Φου (The One-Armed Swordsman, 1967), Ο βασιλιάς του καράτε (Five Fingers of Death, 1973), Η 36η αίθουσα των Σαολίν (1978), Five Element Ninja (1985), το μιούζικαλ Hong Kong Nocturne (1966), το παραμυθένιο Monkey Goes West (1966), το φουτουριστικό θρίλερ Μπλέηντ Ράνερ, ομάδες εξόντωσης (1982), η καταστροφική επιστημονική φαντασία Μέτεορ (1979).

Το κεφάλαιο και οι άναρχοι αδερφοί Μαρξ

Πρώτος ο παντο-μίμος Λεονάρδος (Leonard Marx, 1887-1961). Ονομάστηκε Chick-o γιατί στις γκόμενες (chicks) είχε μεγαλύτερο σουξέ απ’ ότι στη χαρτοπαιξία. Κάποιος στοιχειοθέτης του ‘φαγε το γράμμα κάπα και έμεινε το ιταλικότερο Chico. Ανέλαβε τα ηνία του μάνατζμεντ από τη μαμά Minnie Marx (1865-1929). Δεύτερος ο βωβός κοκκινοτρίχης Αδόλφος (Adolph Marx, 1888-1964) που μετά το 1911 λέγεται Αρθούρος (Arthur). Έπαιζε άρπα με λυρισμό και μπρίο και τον είπαν Harpo. Τρίτος ο ατακαδόρος Ιούλιος Ερρίκος (Julius Henry Marx 1890-1977). Groucho δανεισμένο από μια καλογερίστικη φιγούρα από το κόμικ στριπ Sherlocko the Monk (καμιά σχέση με Το Όνομα του Ρόδου) ή απλά γιατί είναι μονίμως γκρινιάρης (grouchy).

Τέταρτος κατά σειρά γεννήσεως ο Μίλτονας (Milton Marx, 1892-1977). Gumshoe είναι ένα είδος ντετέκτιβ με παπούτσια φουσκωτά μπροστά σαν τσιχλόφουσκες. Εξού και Gummo. Ο Γκάμο πήρε μέρος μόνο στις επί σκηνής εμφανίσεις και περιοδείες των αδερφών, εκεί όπου διαμορφώνονταν και η τελική εκδοχή ενός έργου πριν καταλήξει να γίνει ταινία. Δεν έπαιξε σε καμιά ταινία τους. Βενιαμίν ο Ερβέρτος Μανφρέδος (Herbert Manfred Marx, 1901-1979) που ήταν ο μόνος φυσιολογικός χαρακτήρας απέναντι στους τρεις ανισόρροπους. Βγήκε στο κλαρί όταν απεσύρθη ο Γκάμο. Το παρατσούκλι Zeppo έχει πολλές εξηγήσεις (από Zeppelin μέχρι Zippo – ο καπετάν Ανδρέας Ζέππος είναι πολύ μεταγενέστερος) και είναι το μόνο που δεν έδωσε εκείνος ο παρλαπίπας μονολογών κωμικός (Art Fisher) ο οποίος βάφτισε τους υπόλοιπους στη διάρκεια μιας παρτίδας πόκερ.

Άλμπερτ και Ντέιβιντ Μέισλς, όπως λέμε direct cinema 

Το αμερικάνικο παιδάκι του σινεμά βεριτέ λέγεται ντάιρεκτ σίνεμα και οφείλει εν πολλοίς την ύπαρξή του στους ντοκιμαντερίστες αδερφούς Μέισλς. Ο Άλμπερτ (Albert Maysles, γ. 1926) είχε πάντοτε πάθος με τη φωτογραφία αν και σπούδασε ψυχολογία. Το 1954 πήγε στη Ρωσία να φωτογραφήσει ένα ψυχιατρικό νοσοκομείο και την επόμενη χρονιά επέστρεψε με μια κάμερα που του χάρισε το κανάλι CBS για να φιλμάρει την πρώτη του πραγματεία, Ψυχιατρική στη Ρωσία (Psychiatry in Russia). Ο μικρός Δαβίδ (David Maysles, 1931-1987) συνέπραξε για πρώτη φορά το 1963 (Σόουμαν /Showman). Το 1964 κινηματογραφούν την πρώτη επίσκεψη των Σκαθαριών στην Αμερική, υλικό που αποτελεί πρώτη ύλη για το μεταγενέστερο The Beatles: The First U.S. Visit (1994).

Αν πρέπει να αναφέρουμε μόνο τρεις χαρακτηριστικές δουλειές τους, αυτές είναι Ο Πωλητής (Salesman, 1968), το οδοιπορικό της περιοδείας των Κυλιομένων Λίθων Gimme Shelter (1970) και η ιστορία Grey Gardens (1976) της εκκεντρικής θείας της Τζάκι Κένεντι Ωνάση και της κόρης αυτής. Αυτό το τελευταίο γνώρισε και μια αναβίωση μέσω αθησαύριστου αρχειακού υλικού (The Beales of Grey Gardens, 2006). Ο αειθαλής Άλμπερτ συνεχίζει ακάθεκτος μέχρι σήμερα.

Ελ Βελ 1910-1927: Τάκης και Γιάννης Χορν

Ο Τάκης (1921-1998) είναι ο πασίγνωστος «ηθοποιός σημαίνει φως». Ο Γιάννης είναι δημοσιογράφος, εκδότης και ιδρυτής-διευθυντής της αγγλόφωνης Athens News (1952). Η οποία ήταν η πρώτη ελληνική εφημερίδα που απέκτησε παράρτημα στο διαδίκτυο (2001). Είναι γιοι του Παντελή Χορν, αξιωματικού του Ναυτικού και θεατρικού συγγραφέα. Ο Γιάννης αθλοθετεί το Βραβείο Δημήτρη Χορν (καλύτερη θεατρική ερμηνεία νέου άντρα ηθοποιού). Θέσπισε δε και τις Υποτροφίες του Οργανισμού Κυβέλης – Γιάννη Χορν, δωρεά του κ. Γιάννη Χορν στη μνήμη της (νονάς τους) Κυβέλης. Αφορούν ειδικότητες των τομέων θεάτρου – κινηματογράφου, μουσικής, επικοινωνίας. Από το 1993, όταν προκηρύχθηκαν για πρώτη φορά, έχουν απονεμηθεί πάνω από 40 υποτροφίες.

Οι δυο τους συναντήθηκαν «καλλιτεχνικά» τουλάχιστον στη βιογραφική ταινία του Παντελή Βούλγαρη Ελευθέριος Βενιζέλος 1910-1927 (1980). Ήταν μια ιδέα του Δημήτρη Χορν που άρεσε στον συνονόματο του πατέρα του και την οποία χρηματοδότησε κυρίως ο Γιάννης Χορν ως παραγωγός.

Οι δημιουργοί του «Χάους«, Πάολο και Βιτόριο Ταβιάνι

Ο μεγάλος Βιτόριο (Vittorio, γ. 1929) σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Πίζα. Ο δεύτερος Πάολο (Paolo, γ. 1931) σπούδασε ελευθέριες τέχνες στο ίδιο πανεπιστήμιο. Αμφότεροι αποφάσισαν να ασχοληθούν με κάτι πιο δημιουργικό όταν είδαν το 2ο μέρος της Τριλογίας του Πολέμου του Ρομπέρτο Ροσελίνι που λέγεται Αυτοί που έμειναν ζωντανοί (Paisa, 1948). Η κινηματογραφική τους πορεία ξεκινάει μέσα από τη δημοσιογραφική τους ιδιότητα: συνυπογράφουν μετά του παλαιμάχου τεκμηριομάχου Γιόρις Ίβενς το ντοκιμαντέρ Η Ιταλία δεν είναι μια φτωχή χώρα (L’Italia non e un paese povero, 1960). Ακολουθούν δυο ταινίες σοσιαλιστικού κοινωνικού προσανατολισμού με συνσκηνοθέτη τον Βαλεντίνο Ορσίνι (1927-2001).

Και μετά συνεχίζουν μόνοι και ακάθεκτοι: Οι Aνατρεπτικοί (1967), Κάτω από τον Αστερισμό του Σκορπιού, Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα, Αλοζανφάν, Πατέρας Αφέντης, Το Λιβάδι, Η νύχτα του Σαν Λορέντζο, Χάος, Καλημέρα Βαβυλωνία, Φιορίλε, Εκλεκτικές συγγένειες, Το σπίτι με τους κορυδαλλούς (2007). Τελευταίο τους πόνημα Ο Καίσαρας πρέπει να πεθάνει (Cesare deve morire, 2012), που έφυγε με τη Χρυσή Άρκτο από την περασμένη Μπερλινάλε. Οι τοσκανοί αδερφοί βρίσκονται σήμερα στην παραγωγική ηλικία των 82 και 80 ετών αντίστοιχα. Όταν ακούμε ότι ο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα ετοιμάζει με κέφι τη νέα του ταινία στα 104 του χρόνια (ζωή να ‘χει να μας ξαφνιάζει), καταλαβαίνουμε ότι και οι Ταβιάνι έχουν μέλλον.

Υπάρχει και τρίτος αδερφός Taviani, ο νεότερος Φράνκο Μπρότζι (Franco Brogi, γ. 1941), που βοήθησε στο μοντάζ των Ανατρεπτικών και κατόπιν σκηνοθέτησε μόνος του δυο βιογραφίες (Μαζόχ και Μοντιλιάνι).

Οι φιλανδοί (ιπ)πότες Άκι και Μίκα Καουρισμάκι

Έκαναν μια σειρά από δουλειές του ποδαριού, από πλένει-μπόι μέχρι ταχυδρόμοι, ώσπου να στήσουν τη δική τους εταιρία παραγωγής, VilleAlfa, όνομα που παραπέμπει ευθέως στο Αλφαβίλ του Γκοντάρ. Ο μικρός Άκι (Aki Kaurismaki, γ. 1957) είναι γνωστός για τις τριλογίες του, εκκεντρικές παρωδίες όλων των κινηματογραφικών ειδών, πολύ κουλ και βραδύκαυστες, γεμάτες νοσταλγικές μουσικές.

Ο μεγάλος Μίκα (Mika Kaurismaki, γ. 1955) έχει κολλήσει με τη Βραζιλία και μένει πια μόνιμα στο Ρίο. Το κόλλημα ξεκίνησε με μια Καταδίωξη στον Αμαζόνιο (Amazon, 1990) συνεχίστηκε με το παρολίγον Τιγκρέρο (Tigrero: A Film That Was Never Made, 1994) και πολλά-πολλά άλλα μουσικά ντοκιμαντέρ για τη χώρα της σάμπας. Η γνωριμία μας έγινε πρωτύτερα, το 1985, με το μπάντι-μπάντι ρόουντ μούβι Ρόσο, μια αυτοκινητιστική περιπλάνηση στη χώρα των χιλίων λιμνών, επηρεασμένη από τον Ντάντε Αλιγκέρι.

Το πλέον εντυπωσιακό μ’ αυτούς τους τζαζεμένους φιλανδούς είναι ότι συνήθιζαν να γυρίζουν παράλληλα δυο διαφορετικές ταινίες (για λόγους οικονομίας) με το ίδιο συνεργείο και κοινούς συνεργάτες, οι οποίοι δούλευαν την μια ταινία στα κενά και τα διαλείμματα της άλλης.

Όχι «Μόνον αίμα» / οι σπερματοζωάριοι Τζόελ και Ίθαν Κοέν

Βίοι παράλληλοι κι αυτοί των αδερφών Κοέν, του Τζόελ Ντάνιελ (Joel Daniel Coen, γ. 1954) και του Ίθαν Τζέσι (Ethan Jesse Coen, γ. 1957), αλλά σε άλλη ήπειρο.

Ξεκίνησαν με το μινιμαλιστικό κλειστοφοβικό θρίλερ Μόνον Αίμα (1985) και προχώρησαν με βήματα εναλλάξ, από την κωμωδία στην τραγωδία και το σατιρικό δράμα. Αριζόνα Τζούνιορ, Το πέρασμα του Μίλερ, Μπάρτον Φινκ, Ο κύριος Χούλα-Χουπ, Φάργκο, Ο μεγάλος Λεμπόφσκι, Ω αδερφέ που είσαι;, Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί, Αβάσταχτη γοητεία, Η (νέα) Συμμορία των Πέντε, Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους, Καυτό απόρρητο, Ένας σοβαρός άνθρωπος, Αληθινό θράσος.

Τώρα ετοιμάζουν το Inside Llewyn Davis (Μέσα στον Λιουέλιν Ντέιβις) που περιπλανάται στη νεοϋορκέζικη φολκ μουσική σκηνή του ’60, βασιζόμενη χαλαρά στην προσωπικότητα του Dave Van Ronk, καλλιτέχνη του Γκρίνουιτς Βίλατζ και φίλου πολλών εκ των μουσικών του κινήματος. Όπως των Bob Dylan, Joni Mitchell, Phil Ochs και Ramblin’ Jack Elliott.

Οι βέλγοι μπρεσονιστές Ζαν-Πιερ και Λικ Νταρντέν

Είναι οι αγαπημένοι των Καννών. Έχουν κερδίσει εκεί δυο Χρυσούς Φοίνικες (Ροζέτα, Ο Γιος), ένα Μέγα Βραβείο της Επιτροπής (Η σιωπή της Λόρνα) κι ένα Βραβείο Πρωτότυπου Σεναρίου (Το παιδί με το ποδήλατο, 2011). Ο πρεσβύτερος Ζαν-Πιερ (Jean-Pierre Dardenne, γ. 1951) σπούδασε υποκριτική κι ο νεότερος Λικ (Luc Dardenne, γ. 1954) σπούδασε φιλοσοφία. Αρχικά ασχολήθηκαν με την παραγωγή και τη σκηνοθεσία ντοκιμαντέρ. Αργότερα επεκτάθηκαν και στη μυθοπλασία, με την αναγνώριση να έρχεται κατακλυσμιαία στην τρίτη μυθοπλαστική ταινία, την κοινωνική τους Υπόσχεση (1996).

Είναι επίσης και πολύ πετυχημένοι παραγωγοί. Ενδεικτικά αναφέρω Το Τσεκούρι (2005) του Κώστα Γαβρά και τον Συνταγματάρχη (2006) του Λοράν Χερμπιέ. Το τρέχον 2012 έκαναν την παραγωγή του αληθινού δράματος Πέρα απ’ τους λόφους (Dupa dealuri /Beyond the Hills) του ρουμάνου Κριστιάν Μουνγκίου που έφυγε από τις Κάννες με βραβεία σεναρίου και γυναικείας ερμηνείας.

Πειρα(γ)ματικοί πολυβολητές, οι Τζορτζ και Μάικ Κουτσάρ

Δίδυμοι αδερφοί μανχατανοί, κάργα αντεργκράουντ και αυτοδίδακτοι, γνωστοί ως οι «υπόγειοι κωμωδιογραφιστές». Ξεκίνησαν από τα 12 χρόνια τους (1956) φτιάχνοντας σούπερ 8 με φίλους και κατέληξαν στο ψηφιακό βίντεο (2007-2009) έχοντας γυρίσει πάνω από 210 μικρού μήκους πειραματικές αβανγκάρντ ταινιούλες. Οι αποθεωτές της σινεματικής άρτε πόβερα και προπάτορες του καν’το-μόνος-σου αρτ φιλμ, μπίτνικ συνοδοιπόροι του Άντι Γουόρχολ, του Σταν Μπράκατζ, του Κένεθ Άνγκερ, του Τζον Γουότερς.

Ο νεοκοσμίτης Τζορτζ Άντριου έφυγε πέρσι (George Andrew Kuchar, 1942-2011) αφήνοντας μόνο τον Μάικ (Mike Kuchar, γ. 1942).

Οι ερμαφρόδιτοι αδελφοί Άντι και Λάνα Γουατσόφσκι

Ο Άντι γεννήθηκε Άντριου Πολ (Andrew Paul Wachowski, γ. 1967). Η αδελφή του Λάνα γεννήθηκε Λόρενς χαϊδευτικά Λάρι (Laurence «Larry» Wachowski, γ. 1965) γένους αρσενικού αλλά πολύ αργότερα είδε κι αποείδε κι έκανε αλλαγή φύλου (2009;). Αφού παράτησαν αμφότεροι τις κολεγιακές τους σπουδές άνοιξαν ένα μαραγκούδικο ενώ παράλληλα σχεδιάζαν και έγραφαν κόμικς για την Marvel και την EPIC.

Το πρώτο τους σενάριο ήταν Η ώρα των εκτελεστών (1995) που το υλοποίησε ο Ρίτσαρντ Ντόνερ. Την επόμενη χρονιά έκαναν πολύ καλό σκηνοθετικό ποδαρικό με το προχώ ερωτικό αστυνομικό θρίλερ Παράνομα δεμένες (Bound). Μετά ήρθε η καταξίωση με την τριλογία Μάτριξ (1999-2003) και όλες τις παραφυάδες της. Φέτος ολοκλήρωσαν το σπονδυλωτό χωροχρονικό Cloud Atlas (2012) ομού μετά του Τομ Τίκβερ, από το ομώνυμο μετα-αποκαλυπτικό μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Μίτσελ. Τώρα ετοιμάζονται για ακόμα ένα πόνημα δράσης και επιστημονικής φαντασίας (Jupiter Ascending, 2014). Όλα αυτά υπό την αιγίδα της Γουέρνερ Μπρος.

Ο έξυπνος κι ο πανέξυπνος: Πίτερ και Μπομπ Φαρέλι

Έχουν κατηγορηθεί διότι ειρωνεύονται ανθρώπους με ειδικές ανάγκες και μειωμένες διανοητικές ικανότητες. Ο Πίτερ (Peter John Farrelly, γ. 1956) απαντά: Το πρόβλημα δεν είναι ότι τους υποβιβάζουμε αλλά ότι τους θεωρούμε ανώτερους από μας… διότι τους σεβόμαστε!!! Ο έτερος αδερφός Μπομπ (Robert Leo Farrelly Jr, γ. 1958) δηλώνει ευθαρσώς: Νομίζω πως η χειρότερη ταινία μας είναι το Εγώ, Αυτή κι ο Εαυτός μου (2000), αλλά για 30 λεπτά είναι το ίδιο καλή όσο και οι άλλες μας.

Οι αφοί Φαρέλι έγιναν διάσημοι με εξωφρενικές (φαρσο)κωμωδίες του τύπου Ο Ηλίθιος κι ο Πανηλίθιος (ετοιμάζουν συνέχεια το 2014), Κάτι τρέχει με τη Μαίρη, Βαριά ερωτευμένος, Οι κολλητοί, Στον πυρετό της… λόξας!, Εφτά μέρες φαγούρα, Εργένηδες για μια βδομάδα, όπου ο πήχης κατεβαίνει όλα και χαμηλότερα. Με τη βιογραφική κωμωδία Το Τρίο Στούτζες (2012) για τους τρεις παλαβούς αθυρόστομους κωμικούς, αναμένεται να διαψευστούν αμφότεροι στις ως άνω δηλώσεις τους.

Έχουν και μια αδερφή ηθοποιό, την Σίντι (Cynthia Farrelly Gesner, γ. 1956).

Τζιμ και Άρτι Μίτσελ, τραγικοί πορνο-πιονιέροι

Πρωτοπόροι της πορνογραφίας και των στριπτιζάδικων του Σαν Φρανσίσκο. Η δράση τους ξεκίνησε το 1969 με το διαβόητο κινηματοθέατρο της οδού Ο’Φάρελ που χαρακτηρίστηκε από τον θαμώνα Χάντερ Σ. Τόμσον ως «το αμερικάνικο Κάρνεγκι Χολ του δημόσιου σεξ». Έληξε απότομα το 1991 όταν ο Τζιμ (James Lloyd Mitchell, 1943-2007) δολοφόνησε τον αλκοολικό κοκάκια Άρτι (Artie Jay Mitchell, 1945-1991).

Το 1971 γύρισαν μια ταινία για να την παίξουν στη δική τους αίθουσα αλλά έμελλε να γίνει ένα κλασικό φιλμ του είδους. Στην πρεμιέρα του Behind the Green Door (Πίσω από την πράσινη πόρτα, 1972) με πρωταγωνίστρια την Μέριλιν Τσέιμπερς ο προβολατζής μπέρδεψε τις μπομπίνες και τις έπαιξε με αντικανονική σειρά, αλλά κανείς δεν το κατάλαβε ούτε παραπονέθηκε. Η επιτυχία ήταν γλυκιά και η ταινία ήταν δεύτερη σε εισπράξεις μετά το Βαθύ Λαρύγγι. Ακολούθησε η ιστορική τσόντα Σόδομα και Γόμορρα: οι τελευταίες επτά ημέρες (1975). Η γκόμενα του Τζιμ, Μίσι Μάνερς, έπαιξε στον παιάνα του ασφαλούς σεξ Πίσω από την Πράσινη Πόρτα 2 (Behind the Green Door: The Sequel, 1986) αλλά είχε ήδη αρχίσει η κάτω βόλτα.

Πανγκ και Πανγκ: δυο κλώνοι με κοινό «Μάτι» μύγας

Γεννήθηκαν μαζί το 1965 στο Χονγκ Κονγκ. Ο ένας έγινε κολορίστας (διορθωτής χρώματος) κι ο άλλος μοντέρ. Κατόπιν μετακόμισαν στην Μπανγκόκ. Εκεί ο μεγαλύτερος κατά 15 λεπτά Όξαϊντ (Oxide Pang Chun) είχε την ευκαιρία να δείξει τις δυνατότητές του με το πειραματικό θρίλερ Who is running? (Ta fa likit, 1997). Στην επόμενη ταινία, Bangkok Dangerous (Θάνατος στη Μπανγκόκ, 1999) ένωσαν δυνάμεις και συνδύασαν ταλέντα. Αν δεν καταλαβαίνετε πώς, μας το εξηγεί ο Όξαϊντ:

Στο χώρο του γυρίσματος βρίσκεται μόνο ένας Πανγκ τη φορά, για λόγους εξοικονόμησης ενεργητικότητας. Μια μέρα γυρίζω εγώ και την άλλη ο Ντάνι (Danny Pang Phat). Το ξέρω ότι σας φαίνεται παράξενο, αλλά έχουμε ισχυρή διασύνδεση ως δίδυμοι που είμαστε. Κάνουμε πολλές κοινές συναντήσεις μελετώντας το σενάριο και το στόριμπορντ, βλέπουμε τα πράγματα με το ίδιο μάτι.

Έγιναν διάσημοι με την τριλογία Το Μάτι (The Eye 1, 2 & 10). Το 2006 το τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα των Καννών έκλεισε με την προβολή της ταινίας τους, Re-Cycle. Μετά προσπάθησε να τους καταπιεί το Χόλιγουντ και τους χτύπησε την πόρτα η έλλειψη ιδεών. Άρχισαν οι επαναλήψεις και τα ριμέικ του εαυτού τους αλά αμερικανικά. Ακούγεται ότι το επόμενο κοινό τους στοίχημα είναι μια τρισδιάστατη Κόλαση του Δάντη (Inferno 3-D).

Οι εριστικοί αδερφοί Χιουζ απ’ το Ντιτρόιτ

Δίδυμοι κι αυτοί (πρωταπριλιά του 1972) από πατέρα αφροαμερικάνο και μητέρα αρμένισσα από την Τεχεράνη. Στα 12 τους χρόνια ο μπαμπάς τούς χάρισε μια κάμερα. Ο δάσκαλος τούς πρότεινε να κάνουν ένα θέμα επαγγελματία του τύπου «πως να γίνετε…» κι εκείνοι γύρισαν το «Πως να γίνετε διαρρήκτης«. Τα σενάριά τους συνειδητοποιημένα κοινωνικοπολιτικά αλά Σπάικ Λι αλλά με πολλή δράση κι ακόμη πιο πολλή βία, χωρίς να φτάνουν το πρότυπο. Ο κατά 9 λεπτά πρεσβύτερος Άλμπερτ (Albert Hughes) ασχολείται με τα τεχνικά της σκηνοθεσίας λόγω των μαθημάτων που έκανε στην κινηματογραφική σχολή στο δημοτικό κολέγιο του Λος Άντζελες, ενώ ο Άλεν (Allen Hughes) μανουβράρει τους ηθοποιούς.

Ξεκίνησαν με τα βιντεοκλίπ των ραπέρ Tone Loc και Tupac Shakur. Ξεχώρισαν από την πρώτη ταινία τους (Menace II Society, 1993) που έκανε πρεμιέρα στις Κάννες και απίθανες εισπράξεις. Συνέχισαν με το γκανγκστερικό θρίλερ Το Ρίσκο (Dead Presidents, 1995). Μετά ήρθε ένα σκληρό ντοκιμαντέρ (American Pimp, 1999), ο ξεκοιλιαστής Επισκέπτης από την κόλαση (From Hell, 2001) που αναφέρεται στον Τζακ τον Αντεροβγάλτη και ο κύκλος του αίματος συνεχίστηκε αποκαλυπτικά με τον Εκλεκτό (The Book of Eli, 2010). Το επόμενο χτύπημα είναι το αστυνομικό θρίλερ Broken City (2013) και το μεθεπόμενο λέγεται Motor City. Αυτά όμως δεν είναι «ταινίες της γειτονιάς,» είναι μπλοκμπάστερ (και hood-busters).

ΖΑΖ τρίο: Ζάκερ, Άμπραχαμς και Ζάκερ!

Εδώ έχουμε τρεις σεναριογράφους σκηνοθέτες παραγωγούς που γνωρίζονται από παιδιά. Οι δυο είναι αδέρφια: ο Τζέρι (Jerry Zucker, γ. 1950) και ο Ντέιβιντ Ζάκερ (David Zucker, γ. 1947). Ο τρίτος άνθρωπος είναι ο μεγαλύτερός τους Τζιμ Άμπαχαμς (Jim Abrahams, γ. 1944). Μεγάλωσαν μαζί, συνέχισαν στο κολέγιο και μετά στο πανεπιστήμιο όπου σχημάτισαν τη θεατρική ομάδα Kentucky Fried Theater, επηρεασμένοι από το γνωστό τραγανό τηγανητό κοτόπουλο του Κεντάκι. Από τα κωμικά σκετς της ομάδας προέκυψε το πρώτο τους σενάριο (Το πιο τρελό θέαμα στον κόσμο /Η τρέλα δεν έχει όρια /The Kentucky Fried Movie, 1997) που σκηνοθέτησε ο φίλος τους Τζον Λάντις.

Η δράση τους μπήκε σε τρελή τροχιά με τις μπουρλέσκες κωμωδίες Μια απίθανη… απίθανη πτήση (Airplane!, 1980), Άκρως… τρελό κι απόρρητο (Top Secret!, 1984) και Σας παρακαλώ, σκοτώστε τη γυναίκα μου (Ruthless People, 1986). Πέρασε και από την τηλεόραση με την κουφή και παλαβή σειρά Police Squad! (1982) η οποία έγινε κινηματογραφικό θρίαμβος μέσα από τις τρεις Τρελές Σφαίρες (Naked Gun 1, 2½, 33 1/3).

Κατόπιν κατάλαβαν ότι είναι αμαρτία να σπαταλούν και οι τρεις τις δυνάμεις τους στο ίδιο πόστο και μοιράστηκαν αρμοδιότητες, επιτυχίες κι αποτυχίες. Έτσι γεννήθηκαν οι Στραβοί Πιλότοι σε F-16, οι παρωδίες γελοίου τρόμου Scary Movie, Jane Austen’s Mafia! (1998) κ.α.

Πρώτη φορά νονοί: Νταβίντ και Στεφάν Φενκινός

Οι αδελφοί Φενκινός με την Οντρεί Τοτού

Ο Νταβίντ (David Foenkinos, γ. 1974) είναι διανοούμενος και συγγραφέας και μουσικός. Με τουλάχιστον 10 βιβλία στο ενεργητικό του, ένα εκ των οποίων αυτό που έχει τον ίδιο γαλλικό τίτλο με την αισθηματική κωμωδία Επιστροφή στον έρωτα (La delicatesse /Delicacy, 2011). Ο Στεφάν (Stephane Foenkinos, κρύβει τα χρόνια του) είναι πρώην δάσκαλος της αγγλικής που τον έχρισε υπεύθυνο επιλογής καστ (1997) της ταινίας του ο Ζακ Ντουαγιόν. Αποδείχθηκε μεγάλο ταλέντο σ’ αυτό κι έχει κάνει κάστινγκ για αρκετούς σκηνοθέτες από τότε (Γκοντάρ, Οζόν, Τεσινέ, Σαμπρόλ, Σερό, Φοντέν, Κορσινί αλλά και Γκρίναγουέι, Νιούελ, Μάλικ, Γούντι Άλεν και Ζεμέκις).

Ο Ντουαγιόν βοήθησε τους Φενκινός να σκηνοθετήσουν από κοινού την πρώτη τους μικρού μήκους κωμωδία (Une histoire de pieds, 2006), ένα πρώτο ραντεβού ιδωμένο από το επίπεδο του ποδιού. Και τώρα επιστρέφουν με μια καλοκαιρινή λιχουδιά που λέγεται Οντρέι Τοτού, ντελικάτη και ανάλαφρη.