ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΟ “ΠΥΡΟΒΟΛΗΣΤΕ ΤΟΝ ΠΙΑΝΙΣΤΑ”

Η ΑΠΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΕΙΔΟΥΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ

Με κομμένη την ανάσα

Επιμέλεια: Κώστας Τσιναρίδης

Το Πυροβολήστε τον Πιανίστα είναι ένα εμβληματικό νεονουάρ, που δεν κινείται όμως απόλυτα στις βασικές σταθερές του φιλμ νουάρ. Χαρακτηρίζεται από την κριτική ματιά πάνω στο είδος και εντέλει την αποδόμησή του στα πλαίσια της αφήγησης. Έτσι, υπεισέρχονται διάφορα ετερόκλητα θεματικά στοιχεία, πχ το υπαρξιακό δράμα, το θρίλερ κλπ. Αυτή η αποδόμηση λαμβάνει χώρα και σε πολλά άλλα νεονουάρ, αλλά και σε πολλά άλλα κινηματογραφικά είδη πχ στο γουέστερν. Επειδη οι παραπάνω ταινίες είναι αναρίθμητες, θα αναφερθούμε επιγραμματικά μόνο σε ορισμένες ταινίες.
Στο Με κομμένη την ανάσα (1960) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ, ο ήρωας (Ζαν Πολ Μπελμοντό) είναι γοητευμένος από το αίσθημα της περιπέτειας, όπως στα κλασικά φιλμ νουάρ. Προσπαθεί να το μιμιηθεί και στην καθημερινότητά του, αλλά η λεπτή ισορροπία μετάξύ μίμησης και πραγματικότητας τον οδηγεί σε πολλούς κινδύνους.
Στο Αλφαβίλ (1965) του ίδιου σκηνοθέτη, επιχειρείται ένα πάντρεμα της δομής του νουάρ με την εξωτερική μορφή της ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Το όριο μεταξύ των δύο ειδών δεν είναι πάντα καθορισμένο στην ταινία και πολλές φορές καταπατάται. Ο θεατής δυσκολεύεται τελικά να κατατάξει την ταινία σε ένα συγκεκριμένο είδος, χωρίς αυτό να βαίνει εις βάρος της αξίας της.

Η πύλη της Δύσεως

Στο Φαρενάιτ 451 (1966) του Φρανσουά Τρυφό έχουμε την τυπική μορφή της ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Ωστόσο, διάχυτος είναι ο προβληματισμός σχετικά με την πορεία του σύγχρονου πολιτισμού και της επίδρασής του στον ανθρώπινο νου. Αντί για περιπέτεια ο θεατής συναντά την έντονη κοινωνική διαμαρτυρία.
Στον Χασάπη (1970) του Κλοντ Σαμπρόλ το αισθηματικό δράμα ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς χαρακτήρες μπλέκεται με τα στοιχεία του θρίλερ, με αναφορές μάλιστα στο γκραν γκινιόλ. Χτυπητή αντίθεση δύο εντελώς διαφορετικών κινηματογραφικών ειδών.
Στη Μεγάλη Ληστεία της Νέας Υόρκης (1971) του Σίντνεϊ Λιούμετ, η γκανγκστερική ταινία συναντά το κοινωνικό δράμα. Πολλές συζητήσεις, δραματικά αδιέξοδα αλλά και χιούμορ υπεισέρχονται στην πλοκή, χαλαρώνοντάς την.
Στον Αμερικάνο Φίλο (1977) του Βιμ Βέντερς, άλλο ένα εμβληματικό νεονουάρ, ίσως και το σημαντικότερο, τα κλασικά στοιχεία του νουάρ συναντούν το υπαρξιακό δράμα.
Στην Πύλη της Δύσεως (1980) του Μάικλ Τσιμίνο, οι κανόνες του γουέστερν ανατρέπονται πλήρως. Το αμερικανικό έθνος, που δημιουργήθηκε από μετανάστες και αποίκους, έχει αρχίσει να εχθρεύεται τις νέες γενιές μεταναστών. Μια και οι ιθαγενείς πληθυσμοί έχουν υποταχθεί, η καταπίεση στρέφεται αλλού. Τίποτα το επικό δε μπορεί να υπάρξει σε μια κοινωνία που δομείται πάνω στους αποκλεισμούς.
Στο μεταμοντέρνο γουέστερν Ο Νεκρός (1995) του Τζιμ Τζάρμους, οι σταθερές του είδους προσαρμόζονται πάνω στην προσωπική προβληματική του σκηνοθέτη. Το έπος λείπει από τη ζωή του ήρωα (Τζόνι Ντεπ), αλλά η είσοδος στην περιπέτεια και η εμπλοκή με τη φύση τον κάνουν να καταλάβει ότι είναι πραγματικά “νεκρός”.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση αποδόμησης εμφανίζεται και στο ελληνικό σινεμά. Πρόκειται για την Αναμέτρηση (1983) του Γιώργου Καρυπίδη. Ο ήρωας (Άρης Ρέτσος) είναι ένας ταπεινός υπάλληλος που ζει μια ζωή χωρίς εκπλήξεις. Η εμπλοκή του σε μια περίπτωση εξαφάνισης τον γοητεύει και τον μετατρέπει σε ερευνητή της αλήθειας. Η αντιπαραβολή του με τον τυπικό ήρωα του φιλμ νουάρ είναι εμφανής. Ωστόσο, δεν έχουμε να κάνουμε με νεονουάρ, αλλά με μια απαισιόδοξη υπαρξιακή δημιουργία. Η μεταμόρφωση δε λειτουργεί και ο ήρωας επιστρέφει τελικά στην πεζή καθημερινότητα, χωρίς αυταπάτες για έξοδο από αυτήν μέσω της περιπέτειας. Μια σπουδαία ταινία που επιβάλλεται να γίνει περισσότερο γνωστή.