(Σινεφίλ Δευτέρες 20 Μαίου θερινό CINE ΑΠΟΛΛΩΝ 21:00)
Έχουν τα φρικιά φύλο; Είναι μεν άφιλα, αλλά το φύλο τους είναι υπό συζήτηση. Πως είναι άραγε ένα αρσενικό φρικιό σε τι διαφέρει από ένα θηλυκό. Διαφορική διάγνωση πάνω σε χαρακτηριστικά, γνωρίσματα, διαφορετικές ιδιότητες. «΄Ασε το κακό να μπεί»,στείλε του μια επιστολή. Πως όμως; Αν κατά τον Μπάρτ «Ο άλλος δεν είναι ποτέ απέναντί μας», ποιος σου εγγυάται ότι αυτή η επιστολή θα παραληφθεί; Μήπως το «εμείς», η κοινή ταυτότητά μας ή η ικανότητα να τον «αναγνωρίζεις». Που συχνάζουν τα φρικιά; Σε απόμερα, απόκρυφα μέρη, σε καταφύγια του ψυχισμού τους. Παλιά ήταν σφαιριστήρια, άθλιες υπόγειες ταβέρνες, απόμερα δρομάκια, νεκροταφεία. Που βρίσκονται τώρα; «Ζουν ανάμεσά μας», φαίνονται ενσωματωμένα αλλά περιοδικά αποσυντονίζονται. Οι λοστοί, τα ρόπαλα, οι σιδηρογροθιές παλιά, τώρα τα αιχμηρά ταχτοποιημένα νύχια, η μεταμφίεση των βρικολάκων, η μακιγιαρισμένη κανονικότητα, το «μασκάρεμα». Που χτυπούν τα φρικιά; Εδώ δεν άλλαξαν οι τεχνικές. Πάντα στον εγκέφαλο, στο κέντρο ελέγχου, στο νευρικό σύστημα. ΄Ετσι για να πειραματίζονται πιά. Από ψυχοπαθείς άφιλοι και άφυλοι, κοινωνικοποιημένοι, κομψοί, κοινωνικοί. Αόρατοι και δύσκολα εντοπίσημοι. Εξήντα χρόνια και μετά το «Νύχτα των κρυστάλλων» στην τότε φτωχομάνα και νυν δήθεν «ερωτική» Θεσσαλονίκη, είναι πια διασπαρμένοι και ακροβολισμένοι.΄Ισως γιατί το «Ουρλιαχτό» δεν ήταν επαρκώς ισχυρό και ηχηρό, ίσως γιατί ολοκληρώθηκε πια η «Μακάβρια εισβολή».
Πριν ακριβώς από 46 χρόνια στους δρόμους του Παρισιού, στις μεγάλες πόλεις της Γαλλίας, οι επαναστατικές κινητοποιήσεις με εκατομμύρια διαδηλωτές τους δρόμου, συντάρασαν όλο τον κόσμο. Η Ελλάδα ήταν υπό τον ζυγό της δικτατορίας. Οι νέοι φοιτητές, μαζί με τους εργάτες διεκδίκησαν το καλύτερο και το ήθελαν εδώ και τώρα. Ο κινηματογράφος επηρεάστηκε βαθιά από τα μηνύματα του γαλλικού Μάη που ήταν αντικομφορμιστικά και γεμάτα ελπίδα.
Ακολουθεί η προσωπική μου λίστα με 23 φιλμ, κατά χρονολογική σειρά, που είτε αναφέρονται άμεσα στον γαλλικό Μάη, είτε είναι πρόδρομοι του, είτε κατά κάποιο τρόπο τον προέβλεψαν ή ακόμα ασχολούνται με την νεανική επαναστατική ροπή. Ο Γκοντάρ παρίσταται με τρείς ταινίες και ο Μπερτολούτσι με δύο.
«Ο επαναστάτης» (1962) του Τόνι Ρίτσαρντσον
«Πρίν την επανάσταση» (1966) του Μπερνάντο Μπερτολούτσι
«Γουήκ- εντ» (1966) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ
«Ο πόλεμος τελείωσε» (1966) του Αλέν Ρενέ
«Η Κινέζα» (1967) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ
«Κλεμένα φιλιά» (1968) του Φρανσουά Τρυφώ
« Η ώρα των φούρνων» (1968 ντοκιμαντέρ του Ουμπέρτο Σόλας
«Ξένοιαστος καβαλάρης»(1969) του Ντένις Χούπερ
«Εάν» (1969) του Λίντσεϊ ΄Αντερσον
«Φράουλες και αίμα» (1970) του Στιούαρτ Χάγκμαν
«Ζαπρίνσκι Πόιντ» (1970) του Μικελάτντζελο Αντονιόνι
«Η εργατική τάξη πάει στον παράδεισο» (1971) του ΄Ελιο Πέτρι
«Όλα πάνε καλά» (1972) του Ζαν Λυκ Γκοντάρ
«Ο χορός των διεφθαρμένων» (1975) του Μπερτράν Μπλιέ
«Μάης» (1976) του Τάσου Ψαρρά
« Το βάθος του ουρανού είναι κόκκινο» (1977 ντοκιμαντέρ) του Κρις Μαρκέρ
«Η πιο τρελή απόδραση του κόσμου» (1978) του Ζεράρ Ουρί
«Τρίχες» (1979) του Μίλος Φόρμαν
«Να πεθαίνεις στα 30» (1982 ντοκιμαντέρ) του Ρομάν Γκουπίλ
«Ο Μιλού τον Μάη» (1990) του Λουί Μαλ
«Οι ονειροπόλοι» (2002) του Μπερνάντο Μπερτολούτσι
Από μεθαύριο Τρίτη 14 Μαίου μέχρι και τις 25 του μήνα διεξάγεται στην Κρουαζέτ το 77ο φεστιβάλ Καννών.
Από ελληνικής πλευράς μας ενδιαφέρει κατά το ήμισυ. Στο επίσημο διαγωνιστικό διαγωνίζονται οι «Ιστορίες καλοσύνης», είναι η τέταρτη συμμετοχή του Γιώργου Λάνθιμου. Και γράφω κατά το ήμισυ γιατί είναι μια διεθνής παραγωγή και όχι ελληνική συμμετοχή. Ως Ελλάδα θα βρούμε τον Λάνθιμο πριν από 15 χρόνια στο 62ο φεστιβάλ των Καννών. Τότε συμμετείχε στο τμήμα «Ένα κάποιο βλέμμα» με τον πολύκροτο «Κυνόδοντα» κερδίζοντας το βραβείο στο συγκεκριμένο τμήμα.
Ευκαιρία λοιπόν για μια αναδρομή με τις κορυφαίες επιδόσεις που σημείωσαν Έλληνες δημιουργοί στις Κάννες. Αρχίζω με την ταινία που πέτυχε την υψηλότερη επίδοση, δηλαδή τον Χρυσό Φοίνικα. Τον λαμβάνει, από τα χέρια του προέδρου της κριτικής επιτροπής Μάρτιν Σκορσέζε, στα 1998 ο Θόδωρος Αγγελόπουλος για το «Μια αιωνιότητα και μια μέρα». Ωστόσο, έχει μια ολόκληρη ιστορία,σε σχέση με τις Κάννες. Τρία χρόνια νωρίτερα, στα 1995, φθάνει δίπλα στον Χρυσό Φοίνικα αλλά τον χάνει από το «Underground»του ΕμιρΚουστουρίτσα. Το θαυμάσιο «Βλέμμα του Οδυσσέα» κερδίζει μεγάλες διακρίσεις. Το μέγα βραβείο της κριτικής επιτροπής της Διεθνούς ΄Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Στα 1984 το «Ταξίδι στα Κύθηρα» κι εκείνο φεύγει με το βραβείο σεναρίου και της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Κινηματογράφου.
Επιστρέφοντας στο μακρινό παρελθόν, θα συναντήσουμε στις Κάννες την «Ηλέκτρα» του Μιχάλη Κακογιάννη με μεγάλο τεχνικό βραβείο αλλά και βραβείο καλύτερης κινηματογραφικής μεταφοράς (θεατρικού έργου). Δυό χρόνια νωρίτερα το «Ποτέ την Κυριακή» του Ζυλ Ντασέν αγαπιέται πολύ και η Μελίνα Μερκούρη κερδίζει το βραβείο πρώτου γυναικείο ρόλου.
Είχαμε κι άλλες συμμετοχές κι ένα παράδοξο γεγονός. Στα 1975, στο τότε φεστιβάλ, η Ελλάδα δεν στέλνει επίσημα στις Κάννες τον «Θίασο». Ωστόσο, η ταινία του Αγγελόπουλου βρίσκεται εκεί και τελικά κερδίζει εξ ημισείας με το «Αίνιγμα Κάσπαρ Χάουζερ» του Βέρνερ Χέρτζογκ το βραβείο της Διεθνούς ΄Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου. Ο Χέρτζογκ σκύβει και φιλάει τις μπότες του Αγγελόπουλου…
Ο νόθος γιος Λούντβιχ Κάλεν (Μαντς Μίκελσεν), βετεράνος αξιωματικός ταπεινής καταγωγής, αυτάρκης και πεισματάρης, κυνηγάει το όνειρό του να κάνει τη στέρφα γη του βασιλιά στη Γιουτλάνδη να καρπίσει, για να του φέρει πλούτη και τιμές και τίτλο ευγενείας. Τα εμπόδια που συναντά πάμπολλα και ποικίλα, με κύριο εχθρό του τον ημιπαράφρονα αυταρχικό γαιοκτήμονα Φρέντερικ ντε Σίνκελ (Σιμόν Μπένεμπεργκ).
Βρισκόμαστε χρονικά στο τέλος της φεουδαρχίας (1754-55) αλλά το σύστημα που παραπαίει αντιστέκεται με βία και ωμότητα. Ο θρύλος του Μάικλ Κόλχαας (Michael Kohlhaas, 2013 Γαλλία /Γερμανία, 122λ) και ο σκοτεινός μεσαίωνας απέχουν δυο αιώνες χρονικά. Ωστόσο ο καμβάς της εποχής του 18ου αιώνα προσφέρεται για να αναδειχθεί καλύτερα η ελευθερία και η ευρύτητα πνεύματος, η αξία της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και η πίστη στον εαυτό και στο προσωπικό όραμα. Νέες ιδέες και αντιλήψεις βρίσκονται προ των πυλών, ομάδες καταπιεσμένων και άπορων ανθρώπων μετακινούνται και ψάχνονται, οι τοπικιστικές γεωπολιτικές συνθήκες αλλάζουν, έστω και μετά βίας.
Ο Μαντς Μίκελσεν είναι ιδανικός «φορέας» και ερμηνευτής αυτού του αέρα ελευθερίας. Η ταινία και ο ήρωας είναι «ραμμένα» επάνω του. Το χρονικό του καταφρονημένου που ανατρέπει νοσηρές καθεστηκυίες τάξεις και αμφισβητεί τίτλους και κληρονομικά προνόμια, του ανένδοτου τολμητία που λειτουργεί με ανθρωπιά και δικαιοσύνη σε ένα απάνθρωπο ανάλγητο βασίλειο, πιστεύω πως είναι συνυφασμένο με προσωπικές ηθικές αξίες ενώ παράλληλα διαθέτει τη χάρη, την κορμοστασιά και τη λιτή φινέτσα του επαγγελματία χορευτή.
Ένα φιλμ που διαθέτει μια σουρεαλιστική underground διάσταση, που επιχειρεί να ξεφύγει από την λαϊκότητα και τη δημαγωγία και ουσιαστικά μιλάει για το θάνατο και το τέλος μέσα από τα κλισέ των τηλεοπτικών ρεπορτάζ αναδύεται ένα «όχημα» το οποίο, κινούμενο με ιλιγγιώδη ταχύτητα, επιχειρεί να στραπατσάρει κι άλλο την ήδη διαλυμένη ελληνική κοινωνία. Οι ταχύτητες της αφήγησης μειώνονται όταν φτάνει το τέλος όπου ένας καρποσταλικός ρομαντισμός αποκτά κατ’ ουσία μια εφιαλτική μελλοντική πρόγνωση που μου θύμισε Μάρκο Φερέρι.
Η φαντασία στην εξουσία, για να θυμηθώ τον πάντα επίκαιρο γαλλικό Μάη. Μα καμία φαντασία δεν μπορεί να απογειώνεται με την εξουσία σε ένα παιχνίδι αποκλειστικά των χρηματοπιστωτικών οργανισμών.
ΓΡΑΦΕΙ Ο ΑΛΕΞΗΣ Ν. ΔΕΡΜΕΝΤΖΟΓΛΟΥ
Και διηγώντας τα να κλαις, ειδικά αν θυμηθούμε μερικά ακόμη πολύ όμορφα συνθήματα των παρισινών τοίχων. Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους (τώρα στις… τράπεζες). Απαγορεύεται το απαγορεύεται (μα τώρα μιλάμε συνεχώς για περισσότερο έλεγχο και αστυνόμευση). Το αφεντικό έχει ανάγκη από σένα, όχι εσύ από αυτό (και εκατομμύρια άνεργοι εκλιπαρούν τον καθένα για 300-400 ευρώ πλέον).
Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι μπορεί να επαναληφθεί το φαινόμενο του γαλλικού Μάη. Έτσι ή αλλιώς από μόνος του υπήρξε μία υπέροχη ουτοπία, μία ζωντανή φαντασίωση. Εξάλλου οι κοινωνικές, πολιτικές, ιδεολογικές και οικονομικές συνθήκες ήταν σαφώς άκρως διαφορετικές σε σχέση με το σήμερα. Τη δεκαετία του ’60 υπήρχε μεγάλη ανάπτυξη στον ήδη ευημερούντα δυτικό κόσμο. Χρήμα,επενδύσεις, όνειρα, τάσεις φυγής και περιπέτειας αλλά και οράματα, ελπίδες για μεγάλες αλλαγές.
ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΕΛΠΙΔΕΣ
Στην Ελλάδα βέβαια το ιδεολογικό όραμα είχε ανασταλεί λόγω δικτατορίας. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ ένα μεγάλο πρόβλημα και έτσι παράλληλα με το χίπικο κίνημα έχουμε και τις φοιτητικές κινητοποιήσεις στα αμερικανικά πανεπιστήμια. Σε όλο τον πλανήτη φουντώνει η αίσθηση του κόσμου που αλλάζει, ενώ στο χώρο του υπαρκτού σοσιαλισμού καταγράφεται η λεγόμενη Άνοιξη της Πράγας.Ο κινηματογράφος επηρεάζεται από όλα αυτά. Σε κάθε χώρα φτάνουν μηνύματα ανάτασης και ανάταξης. Οι σπουδαίες αντικομφορμιστικές αμερικανικές ταινίες γίνονται σημαία των φοιτητών και στην Ελλάδα. Ακόμη και το γουέστερν-σπαγγέτι στην Ιταλία επηρεάζεται σαφώς και με μία αμφίδρομη δυναμική. Υπάρχουν σπαγγέτι που προαναγγέλλουν τις προσμονές για μεγάλες αλλαγές και άλλα που με μέγιστη πικρία συμπεραίνουν πως οι ελπίδες τους δεν άνθισαν. Δηλαδή μετά το τέλος του γαλλικού Μάη, την καταστολή του φοιτητικού κινήματος για το Βιετνάμ, το συμβιβασμό με την εξουσία υπάρχει ένα κενό, ένα ερωτηματικό: Και τώρα τι γίνεται; Είναι γνωστή η φράση του Ντε Γκολ, ο οποίος κατά τη διάρκεια του γαλλικού Μάη, παρακολουθώντας τους ένστολους να σαπίζουν στο ξύλο τους φοιτητές, εκστόμισε το ιστορικό «Μη βαράτε την αυριανή εξουσία». Και είχε απόλυτο δίκιο.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΧΝΙΔΙΟΥ
Το ’70 ο μέγας περφεξιονιστής Ιταλός σπαγγετίστας Σέρτζιο Κορμπούτσι θα γυρίσει τους θρυλικούς «Κομπανιέρος», που μιλάνε με συγκλονιστική αξιοπρέπεια για το οριστικό τέλος του παιχνιδιού. Η επανάσταση βάφεται στο αίμα, φτάνει η εποχή της βίας και της απόσυρσης. Στην Ελλάδα δεν βιώνουμε τα πράγματα ακριβώς έτσι, γιατί περάσαμε από το ’74 στην ευφορία του πληθωρικού, πολιτικού λόγου και στην αναμονή ανόδου στην εξουσία των δημοκρατικών δυνάμεων της Αλλαγής. Ίσως αυτή να ήταν και η μεγάλη ουτοπία μας, στην οποία πάντως είχαμε δικαίωμα. Στις άλλες χώρες όμως έχουν νιώσει πώς ήλθε το τέλος. Στις ΗΠΑ μετά τη δολοφονία (το σημαδιακό ’68) των Ρόμπερτ Κένεντι και Λούθερ Κινγκ υπάρχει η τάση επιστροφής στο εθνικό και εσπευσμένη λήθη από την ντροπή του Βιετνάμ. Ο Νίξον παραιτείται. Στην Ιταλία με τη δολοφονία του Άλντο Μόρο οι Ερυθρές Ταξιαρχίες υπογράφουν το τέλος του. Η τρομοκρατία έχει ήδη εκκινήσει στην Ελλάδα.
Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΑΝΟΙΞΗ
Το αμερικανικό σινεμά γνωρίζει μία μεγάλη τελευταία άνοιξη το ’70 με ριζοσπαστικές ταινίες («Υπόθεση Πάραλλαξ», «Τρεις μέρες του Κόνδορα», «Η συνομιλία») και το ’80 αναδιπλώνεται, για να γελοιοποιηθεί το ’90. Η Ευρώπη όμως σταθερά υπηρετεί τον κινηματογράφο των δημιουργών (Σαμπρόλ, Γκοντάρ, Τριφό, Μπέργκμαν, Αντονιόνι, Βισκόντι, Ταρκόφσκι).
Και ο γαλλικός Μάης παραμένει μία ανάμνηση, αλλά καταφέρνει να επηρεάσει την έβδομη τέχνη. Να αναφέρω σειρά ταινιών που δεν κεντρώνονται μεν στα γεγονότα του ’68, αλλά έχουν επηρεαστεί σαφώς από αυτά. Υπάρχουν λοιπόν μυθοπλασίες γεμάτες νεανικό, επαναστατικό πυρετό και άλλες σκληρές, σχεδόν αναρχικές, αντικομφορμιστικές. Ο Αντονιόνι θα γυρίσει τον ύμνο του νεανικού αντικομφορμισμού στο «Ζαπρίσκι Πόιντ» με συγκλονιστικό τέλος. Ο «αγριεμένος» Πέκινπα θα μιλήσει για μία «Άγρια συμμορία», που αποχωρεί από τη σκηνή. Δεν την ευνοούν οι νέοι σχηματισμοί, αλλά προλαβαίνει να θυσιαστεί σε ένα επαναστατικό μακελειό. Στις Κάννες βραβεύουν τις «Φράουλες και αίμα», χρονικό των κινητοποιήσεων στα πανεπιστήμια των αμερικανών φοιτητών. Ο Γκοντάρ, που ήδη έχει γυρίσει την «Κινέζα», μας λέει «Όλα πάνε καλά». Από τη Γαλλία και πάλι θα έλθει η «Μαμά και η πουτάνα» του Ζαν Εστάς.
Ωστόσο πρέπει να σημειώσω πως ένας παλαίμαχος και ακαδημαϊκός αλλά τολμηρός γάλλος σκηνοθέτης, ο Αντρέ Καγιότ, γυρίζει το «Πεθαίνω από αγάπη» το 1971, βασισμένο σε πραγματικά, συνταρακτικά γεγονότα, στην ερωτική σχέση δηλαδή μιας καθηγήτριας με έναν μαθητή της.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ
Και βέβαια ο γαλλικός Μάης δεν τελειώνει για το σινεμά, όπως ακριβώς ποτέ δεν πεθαίνουν οι μύθοι. Υπάρχουν εξαιρετικά φιλμ που αναφέρονται ευθέως σε αυτόν. Να σημειώσω το αριστουργηματικό βραβευμένο ντοκιμαντέρ «Να πεθάνεις στα 30 σου» (1982) του Ρομέν Γκουπίλ, που τιμά τον ιδεολογικό σύντροφό του Μισέλ Ρεκανατά, ο οποίος μπλεγμένος στα αδιέξοδα του τέλους της εξέγερσης αυτοκτόνησε το 1978 μόλις στα 30 του. Χιουμοριστική, όμορφη ταινία με τον Πιέρ Ρισάρ, ουσιαστικά οδοιπορικό και δημιουργία καταδίωξης η «Πιο τρελή απόδραση στον κόσμο» (1978). Ο Φιλίπ Γκαρέλ, που είχε σχέση με το γαλλικό Μάη, θα γυρίσει ένα υποβλητικό, ασπρόμαυρο, υπνωτικό, έξοχο φιλμ, τους «Συνήθεις εραστές». Ο μέγας Λουί Μαλ δεν μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος από το Μάη της ελπίδας. Κι έτσι το ’90 θα αξιοποιήσει τον Μισέλ Πικολί και άλλους στο «Μιλού του Μάη», στο οποίο διακρίνεται και μία ειρωνική στάση στα ιστορικά γεγονότα.
ΔΕΝ ΜΕΤΑΝΙΩΝΟΥΜΕ ΠΟΤΕ
Ο μέγας επαναστάτης του σινεμά και της ιδεολογίας Μπερνάντο Μπερτολούτσι δεν μπορούσε να λείψει από το προσκλητήριο του γαλλικού Μάη. Το 2003 θα μας προσφέρει το αριστούργημά του «Ονειροπόλοι», πολλαπλά διεισδυτικό χρονικό, με πολυεπίπεδη ανάλυση, βάζοντας στο παιχνίδι και έναν αμερικανό φοιτητή. Οι σκηνές του τέλους είναι ενδεικτικές. Φωτιές, αστυνομία, βόμβες μολότοφ και η μεγάλη πρόσκληση-πρόκληση. Το τραγούδι της Εντίθ Πιάφ που πέφτει στους τίτλους του τέλους είναι χαρακτηριστικό και διάσημο: «Όχι, δεν μετανιώνω για τίποτα…».
Έτσι λοιπόν μη σκεφθείτε σήμερα πως ο γαλλικός Μάης… συνταξιοδοτήθηκε, επειδή παρήλθαν 56 χρόνια από τότε. Η ιστορική αμνησία μόνον θα μας βλάψει, τουλάχιστον στις έστω ουτοπικές ελπίδες.
Τα φετινά μας δώρα είναι οι ταινίες (που έρχονται) των Ταβιάνι, Γαβρά, Ντε Σίκα, Αγγελόπουλο, Πολάνσκι, Χίτσκοκ, Κιμ Κι Ντουκ, Κοέν, Κάρπεντερ, Μακαβέγιεφ, Γκρίναγουεϊ, ΄Ολμι, Κλεμάν, Γουέιαρ.
φωτό:«Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ» του Φράνκο Τζεφιρέλι
Με αφορμή το φετινό Πάσχα δίνεται η ευκαιρία να περάσουμε σε μια γόνιμη έρευνα πάνω στη διαφορετική αντίληψη πολλών σκηνοθετών σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται τα Θεία Πάθη και την Ανάσταση. Γενικά υπάρχον οι εικονογράφοι και άλλοι δημιουργοί που το κάνουν με τον καλύτερο τρόπο, ενώ ορισμένοι, με χρήση στερεότυπων όπου δίνεται έμφαση στην ατμόσφαιρα εποχής, στα καλά κουστούμια και ντεκόρ, στη φωτογραφία σε αξιόπιστους ηθοποιούς. Το να βρείς μια φιγούρα που να θυμίζει την αγιότητα και το ευρύτερο στιλ του Κυρίου είναι ιδιαίτερα δύσκολο.
Διάφορες προσεγγίσεις
Από την άλλη μεριά η αναπαράσταση γεγονότων της Αγίας Γραφής απαιτεί έναν κορυφαίο δημιουργό για να αφηγηθεί τα κλασικά στοιχεία της Ιστορίας αλλά και να ελιχθεί, να κάνει υπαινιγμούς, να περάσει σε μια διαχρονικότητα. Βέβαια εδώ χρειάζεται να κάνω μια επισήμανση. Άλλο να είσαι ανατρεπτικός και νεωτερικός κι άλλο να λειτουργείς αιρετικά, πέρα από τους κανόνες. Η τόλμη απαιτείται να συνυπάρχει με ισορροπίες, να μην εξοργίζει, και απαγορεύεται να λειτουργεί βλάσφημα και προσβλητικά.
Υπάρχουν και δημιουργοί που επιζητούν να είναι απλά στιλίστες. Να λειτουργήσουν λοιπόν με την φόρμα. Και υπάρχουν και άλλοι δημιουργοί, υψηλού επιπέδου, που επιθυμούν να πράξουν το σωστό. Να τονίσουν ταυτόχρονα και την ανθρώπινη και την θεϊκή φύση του Θεανθρώπου. Ναι στον θάνατο, στη μεγάλη εσωτερική ακτινοβολία του αλλά παράλληλα ανάδειξη και του πόνου, της αγωνίας, της οδύνης, της θυσίας.
Ισορροπίες και υπαινιγμοί
Τέλος μπορώ να καταλήξω και στους ισορροπιστές. Αυτούς που κατάφεραν να γυρίσουν άψογες, γενικά αποδεκτές αναπαραστάσεις, αλλά ταυτόχρονα να υπαινιχθούν, μέσω νύξεων, βλεμμάτων, στάσεων του σώματος, και άλλα θέματα. Κι ακόμα να σημειώσω τα ελάχιστα φιλμ υπέροχων μετατοπίσεων. Δείχνουν τη ζωή και τα Πάθη του Κυρίου και τα διαχέουν με τέτοιο πανέξυπνο τρόπο ώστε τα συνδέουν με τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους που έχουν τα δικά τους πάθη, αγωνίες και κουβαλούν τον προσωπικό τους σταυρό.
΄Ετσι αν γίνει η κατάταξη λειτουργεί ταυτόχρονα ως πρόταση και ως έρευνα και να δείτε δηλαδή με άλλο μάτι τη ζωή του Κυρίου αλλά και να επιλέξετε τι προτιμάτε, τι ταιριάζει περισσότερο στην άποψη και στην αισθητική σας.
Η λίστα αρχίζει με αυτή που θεωρώ την πλέον άψογη από κάθε πλευρά, παράλληλα με διακριτικές αιχμές. Είναι «Ο Ιησούς από την Ναζαρέτ» του Φράνκο Τζεφιρέλι, που είναι πάντα αγαπημένη ταινία, εδώ και δεκαετίες που προβάλλεται. Το αξίζει, είναι δίκαιο.
Σκληρότητα και στιλ
Το πιο σκληρό και πολύ αξιόπιστο, σε όλα τα επίπεδα, φιλμ είναι αυτό με την υπογραφή του Μελ Γκίμπσον «Τα Πάθη του Χριστού», με εξαιρετική ζοφερή ατμόσφαιρα και πολύ βία. Αναφέρθηκα σε στιλίστες δημιουργούς. Ο Τζορτζ Στίβενς στην «Ωραιότερη ιστορία του κόσμου» ακολουθεί μια σκηνοθετική γραφή στιλιστική με μορφή μυσταγωγικής τελετουργίας. Από εκεί και μετά περνάμε σε ανατροπές. «Ο Βασιλεύς των Βασιλέων» του Νίκολας Ρέι παρουσιάζει ιδεολογική υπερτροφία. Το αίτημά του είναι ότι θέλει τον Χριστό επαναστάτη, ηγέτη μιας αντιιμπεριαλιστικής εκστρατείας κατά της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Έτσι εξηγεί και δικαιολογεί την προδοσία του Ιούδα. Εδώ βέβαια πηγαίνουμε αλλού.
Ο εξανθρωπισμός
Ωστόσο όλοι οι δρόμοι δείχνουν πως οδηγούν στον Πιέρ Πάολο Παζολίνι και στο ασπρόμαυρο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» γυρισμένο σε φυσικούς χώρους, ταπεινούς και προβληματικούς, με ερασιτέχνες ηθοποιούς και την μητέρα του δημιουργού, Σουζάνα, να παίζει τον ρόλο της Παναγίας. Εντυπωσιάζει η ετεροχρονισμένη διαχρονική παράθεση των γεγονότων μια και έχουμε αξιοποίηση ακόμα και των περίφημων spirituals τραγουδιών με υψηλή αισθητική και στιλ. Οι Μόντι Πάιθονς στο «΄Ενας προφήτης μα τι προφήτης» (« Η ζωή του Μπράιαν») εξανθρώπισαν περισσότερο τον μύθο ενώ χλεύασαν στην κυριολεξία τις χολιγουντιανές υπερπαραγωγές που ασχολούνται με τα Πάθη του Κυρίου.
Μιούζικαλ και «καυτή» περιοχή
Όσο για την περίπτωση του Σκορσέζε, στον «Τελευταίο πειρασμό» εμφανίζει μια μοναδικότητα. Ενώ ο Αμερικανός δημιουργός υπήρξε πάντα ένας καλός καθολικός ενόχλησε γιατί έδειξε και τις ανθρώπινες αδυναμίες του Κυρίου. Είναι θέμα αντίληψης πως θα αντιμετωπίσεις την ταινία που πάντως δεν είναι κακών προθέσεων.
Στα 1973 συζητήθηκε πολύ και ενόχλησε η οπτική του Νόρμαν Τζούισον, που διασκευάζοντας την ομώνυμη ροκ όπερα, γύρισε το μιούζικαλ «Ιησούς Χριστόςυπέρλαμπρο αστέρι». Πέραν των άλλων, οι σύγχρονες αναφορές στις πολεμικές συγκρούσεις στην περιοχή ήταν πολύ ενδιαφέρουσες.
Με όλα αυτά που κατατέθηκαν οι επιλογές είναι αρκετές, αρκεί να γνωρίζουμε τι επιθυμούμε να παρακολουθήσουμε γύρω από τα Θεία Πάθη. Πάντως επιγραμματικά «Ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ» του Τζεφιρέλι αποτελεί μια παντοτινή επιλογή μια και οι μέσοι όροι των επιδόσεων του, σ’ όλους τους τομείς, είναι πολύ υψηλοί.
Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά 