Ο ΩΚΕΑΝΟΣ ΤΩΝ ΕΠΘΥΜΙΩΝ ΚΑΙ «ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΚΥΜΑ»

Του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου

(Αναδημοσίευση από το DOCUMENTO της Κυριακής 22 Μαρτου΄2020)

Ξεφεύγοντας από την κοινοτοπία,παρακάπτοντας τόσους γνωστούς ήδη τίτλους, ντριμπλάροντας την επανάληψη και την κοινοτοπία,βγαίνω σ΄ένα παράξενο,σχεδόν ονειρικό ξέφωτο και ζώ κάτι μεταξύ φαντασίωσης και μετάβασης σε άλλο επίπεδο. Δυστοπία,δυσανεξία,συναισθηματική αλλεργία ,όλα αυτά επανανοηματοδοτούνται.
Οι ταινίες του παρελθόντος («Σιωπή», «Το πάθος»)αποχτούν την άλλη τους διάσταση,την πρέπουσα,την προφητική,πέρα από τον αμήχανο όρο αριστουργήματα.Προφανώς και δεν τα πιστεύω αυτά που βλέπω τώρα δίπλα μου παρόλο που είναι σαφώς πραγματικά.Αυτή η αποστασιοποιημένη ψυχρότητα μου εξηγείται στο ότι τα είδα ,τα διαισθάνθηκα,τα γνώριζα αποκωδικοποιώντας τις εικόνες αγαπημένων σε όλους ταινιών, που δεν «διαβάστηκαν» σωστά.
ΑΥΤΟ ΠΟΥ Μ΄ ΕΝΟΧΛΟΥΣΕ
Τώρα νοιώθω τι ήταν αυτό που μ΄ ενοχλούσε περίεργα, ανεξήγητα,σχεδόν μετα-φυσικά. Εδώ και χρόνια,ιδίως διαισθάνθηκα,πως κάτι «ξηλώνεται»,μια σκιά τρυπώνει στο σεντόνι,κάτι ξεφτίζει.Ακόμα πως κάτι από-χρωματίζεται ,μια ύπουλη ροή διαβρώνει τους τοίχους.Σιωπηλές εικόνες συνταιριάζονται με κάτι σαν από άλλη ζωή,κινηματογραφική ή όχι,παράξενοι αστραπιαίοι κρότοι,λάμψεις που είναι και δεν είναι.
ΤΟ «ΞΑΝΑΔΙΑΒΑΣΜΑ» ΤΩΝ ΤΑΙΝΙΩΝ
Τώρα όλα συναρμολογούνται,όλα εξηγούνται,ακόμα και οι στίχοι του ποιητή Αρσένι Ταρκόφσκι στον «Καθρέφτη» του γιού του «Και θάρθει μια μέρα,που όλα,όλα τα κανονικά και τα καθημερινά θα δείχνουν αφύσικα και μετα-φυσικά».
Η ημέρα ήλθε και δεν θα αραδιάσω εδώ τίτλους από το λεγόμενο μετα-αποκαλυπτικό σινεμά,αλλά φιλμικές προσμονές που δικαιώθηκαν. Θυμάμαι πόσο φυσιολογικά υποδέχθηκα το «΄Ερχεται την νύχτα».΄Ηταν σαν να έχει συμβεί.’ Ετσι υποστήριξα με πάθος και το «Mandy» του Παναγιώτη Κοσμάτου.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΦΡΑΝΚΕΣΤΑΪΝ
Τώρα νοιώθω ακριβώς γιατί «μισήθηκε» τόσο πολύ αυτή η ταινία.Για το ισχυρό, προφητικό ξεμασκάρεμα που κάνει στον «προοδευτικό» αστό θεατή,που επιθυμεί να είναι σε κατάσταση «διπλής αποζημίωσης».Και θέλει να είναι οικολόγος και εστέτ και ταυτόχρονα να έχει μόνιμα δίπλα του το αντικείμενο του πόθου και της εξάρτησής του.΄Ολοι σχεδόν αρνούνται να πιστέψουν πως αυτό είναι πρόβλεψη ,δυστοπία αλλά και προφητεία.΄Ισως επίσης να φάνηκαν υπερβολικές οι σταδιακά επιδεινούμενες κρίσεις αλεργίας στην ηρωίδα (Τζούλιαν Μούρ) στο ανεκτίμητο «Safe» του Τόμ Χέινς,την απόλυτη απεικόνιση της σημερινής συναισθηματικής ασφυξίας με ή χωρίς μάσκες.
Εκτιμώ,υποστηρίζω ,ότι τις ταινίες που αγαπάμε πρέπει να τις αποσυναρμολογούμαι,να τις «κόβουμε» σε σημαίνοντα και με τις εικόνες που ενώνουμε να ανακαλύπτουμε τις κρυφές σημασίες αυτού του τεράστιου σώματος φίλμ,που κατασκευάσαμε ως άλλοι Φρανκεστάιν.
Ναι στον «Ζαρντόζ » του Μπούρμαν ,στα «Παιδιά των ανθρώπων» του Κουαρόν ,στην «Απόδραση από την Νέα Υόρκη», στην «Απειλή» ,στην «Απόδραση από το Λός ΄Αντζελες» του Τζών Κάρπεντερ και τα άλλα γνωστά φίλμ ,αλλά αυτό που μας συμβαίνει είναι κάτι που υφέρπει ύπουλα ,σέρνεται σιωπηλά,διακριτικά,σχεδόν ως ένα φλάς ψευδαίσθησης.
ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΑΠΕΔΡΑΣΑΝ
Οι Κοέν είχαν μπεί από τους πρώτους στο κλίμα.Πιό δυστοπία δεν γίνεται από ότι στο «Ο άνθρωπος που δεν ήταν εκεί».Δεν ήταν γιατί ,δεν μπορούσε,τον απέκλειαν,ήταν μπλοκαρισμένος και τελικά απογειώθηκε, λες από θαύμα,έφυγε από το εκεί ,βρέθηκε στο αλλού.Ο θάνατός του ήταν μια μπλόφα,απλά μετασχηματίστηκε.
Στο «Καμιά πατρίδα για τους μελλοθάνατους»,δυό τύποι ,δυό διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος (Τζόουνς και Μπαρδέμ) βρίσκονται στα άκρα μιας ισορροπίας και ουσιαστικά αιωρούνται,πετούν,αλλάζουν σώματα.Η βαθύτατη διάχυτη μελαγχολία δεν θα αγγίζει ποτέ την γυναίκα (σύζυγο του σερίφη),αλλά θα μας γεμίσει ερωτηματικά.Πρός τα που άραγε κατευθύνεται η σκέψη του;
Απουσιάζει η γυναίκα ,ως σώμα, στο «Σολάρις» του Ταρκόφσκι.Υπάρχει μόνον ως πείραμα πυρηνικής φυσικής.
Ο ωκεανός των επιθυμιών βαρέθηκε να μας περιμένει και τώρα εκνευρισμένος εκχέει τα ορμητικά νερά του πάνω μας.

ΕΝΑΣ ΞΥΝΟΣ,ΣΤΥΦΟΣ, «ΘΡΙΑΜΒΟΣ»
Αμαρτήσαμε γιατί λατρέψαμε την πρόβλεψη,τον έλεγχο,την παρακολούθηση ,την καταστολή.Πόσο υπέροχα μας τραγουδάει,για αυτά που έρχονται,ο Σπίλμπεργκ στο σινεφίλ «Minority report».Εδώ κι αν η δυστοπία είναι ξεκάθαρη. Εικόνες φλασάτες,ένα μπαλόνι στο εμπορικό κέντρο,μια ματιά,μια σκέψη σωτηρίας και ένα φινάλε αμφίσημο.
Μόνοι στο σπίτι με την αναμονή παιδιού. Αλλά πιά δημοκρατία είναι αυτή;Τώρα λοιπόν παρακολουθούμε τον πικρό,στυφό και ξυνό θρίαμβο (;)του κομμουνισμού 30 χρόνια μετά την πτώση του. Κράτος,περισσότερο κράτος (κατά το φώς περισσότερο φώς), γονυπετουν οι ανάλγητοι μέχρι στιγμής πολυεθνικοί όμιλοι. Κρατικοποιείται η Alitalia έτοιμες οι Fiat, Lufthansa,Peugeot,Volkswagen,όλοι εκλιπαρούν το κράτος να τους επαναφέρει στην νέα κανονικότητα,κάτι που δικαιώνει απόλυτα τον Φουκώ.
Στο φινάλε της γνωστής ταινίας του Κρόνεμπεργκ «Λυσσασμένες στα νύχια του τρόμου»,όταν η επιδημία εξαπλώνεται κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος και ουσιαστικά,σε κατάσταση δικτατορίας,ένοπλοι με ειδικές στολές πυροβολούν τους πάντες και πετούν τα πτώματα σε απορριμματοφόρο,όπως εκείνο της βασικής ηρωίδας.Η δημοκρατία που ξέραμε καταλύθηκε.Αλλά σε τέτοιο τα απορριμματοφόρο δεν είχαν πεταχθεί ο έρωτας και πάθος στο «Φράντικ» του Πολάνσκι(δείτε την σκηνή του τέλους).Σε τέτοιο απορριμματοφόρο δεν είχε πεταχτεί η φιλία,τα κοινά οράματα, η συλλογική πορεία της παρέας στο «Κάποτε στην Αμερική»του Λεόνε(δείτε και εδώ τη σκηνή του τέλους).

ΔΙΑΓΡΑΦΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΑΣ

Ο Σάμ Μέντες μίλησε για όλα και μας τα εξομολογήθηκε στο «Skyfall» και στο «Spectre».Ποιοί είμαστε,από πού ερχόμαστε και ποιο είναι το νόημα της ύπαρξής μας.Τι είναι αυτό που χάσαμε, μας τυραννάει η μνήμη του, προς στιγμή λέμε δε βαριέσαι,αλλά πάλι κάτι μας «τσιμπάει».
Αν είναι γνωστή η ενοχή που καλύπτει την γυναίκα στο σοβιετικό μεσοπόλεμο(Δές «Καθρέφτης»)και άγρια μεσάνυχτα πηγαίνει στο τυπογραφείο για να δεί αν διόρθωσε κάποιο λάθος,ας δούμε ποιο είναι το λάθος που μας καταλογίζει ο Μέντες.Το ότι σπέρνουμε εχθρούς στα μετόπισθεν, το ξεχνάμε,δεν πιστεύουμε στην νεκρανάσταση, κρύβουμε επιμελώς το παρελθόν μας..Ξεχνάω σημαίνει αρνούμαι,αρνούμαι σημαίνει καταστρέφω συνειδητά την μνήμη μου,κάνω λοβοτομή στον εαυτό μου.Δεν θέλω να καταλαβαίνω,να ακούω,να δεσμεύομαι,απλά να ζώ μηχανικά.Δεν επιθυμώ να υποστώ την οδυνηρή εμπειρία του κυρίου Φίσερ (Δες «Το στοιχείο του εγκλήματος» του Λάρς Φόν Τρίερ) για να επιστρέψω, να δώ ,να νοιώσω, να τιμωρηθώ δια της γνώσης.

ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΣΤΙΒΕΝ
Επιθυμώ το ανέμελο καθήκον ,δηλαδή τη λύση της μέσης συμπεριφοράς,δηλαδή και ζόμπι και ζωντανός .Πόσο τον αδίκησα τον Σπίλμπεργκ ,πόσο μπροστά ήταν από όλους και όλα.Δεν διετύπωσε μόνο το ανεκτίμητο Ζούμε σ΄ένα κόσμο τεμνομένων μυστικών,αλλά ιδίως μας έδειξε τον δυστοπικό άνθρωπο στο οπτικό του ποίημα «Μόναχο».Τυπικά ήταν να γυρίσει κάτι για του Ολυμπιακούς του 1972,και αυτό το κάνει.Δανειζόμενος κάποια στοιχεία από έναν άλλο αδικημένο ,τον Κλώντ Λελούς,αρνείται την κοινωνία της τακτοποίησης και της οικογένειας,και κεντρώνεται σε μια ομάδα αρσενικών για το οδοιπορικό της μεγάλης χίμαιρας ,το βίωμα μιας υπέρτατης ανδρικής φαντασίωσης :Να ζήσουν ,να κυνηγήσουν, να κινδυνεύσουν,να ξοδέψουν χρήμα,να ταξιδέψουν κοσμοπολίτικα ,με ένα σκοπό: Βαθμιαία ο σκοπός-στόχος αποχρωματίζεται και οι ήρωες λατρεύουν τελικά την ίδια την ζωή φετιχοποιώντας την δυστοπία.Με αυτή ακριβώς την διαδικασία μας συγκίνησαν οι Ανρικό(«Οι τρείς τυχοδιώκτες» , «Η κόλαση είναι κάτω από τα πόδια μας»),Κλεμάν («Ο τυχοδιώκτης του Μόντε Κάρλο»),Σαμπρόλ («Νάντα:Επιχείρηση ώρα μηδέν),Μέλβιλ («Ο δολοφόνος με το αγγελικό πρόσωπο», «Ο κόκκινος κύκλος» ,«Ο μπάτσος»),πολλοί Αμερικανοί μέτρ του νουάρ και φυσικά ορισμένοι αξεπέραστοι αρτίστες του ιταλικού τζιάλο.
Μόνη αλήθεια το να ζείς με αξιοπρέπεια και η σιωπή του τάφου,μας διδάσκει ο Μέλβιλ ,ενώ ο Ταρκόφσκι ,από τον τάφο του, μας δείχνει τον ωκεανό των επιθυμιών: Και επειδή οι τελευταίες μας ,εδώ και χρόνια, στρέβλωσαν, μεταλλάχτηκαν σε φρικτά τέρατα,τώρα εφορμούν ακάθεκτα εναντίον μας ως «Το τελευταίο κύμα» του Πίτερ Γουέιρ