(Αναδημοσίευση από την «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» 22/5/2016)
ΤΑ ΣΚΟΤΕΙΝΑ ΣΩΘΙΚΑ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ
του Αλέξη Ν. Δερμεντζόγλου
Κάτι νέο γεννιέται στον κινηματογράφο. Κυοφορείται εδώ και χρόνια, διαθέτει γερές ρίζες στη δεκαετία του `70 και μετεξελίσσεται συνεχώς. Τόπος καταγωγής η Ευρώπη. Με την Ιταλία να απέχει, η Ισπανία βρίσκεται στην κορυφή. Δίπλα της η Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο. Προσφέρει πλούσιο υλικό για ένα είδος θρίλερ και νουάρ με τη δική του φιλοσοφία. Ευκαιρία γι’ αυτό το σημείωμα η ταινία του Ισπανού Οριόλ Πάουλο 41 χρονών Το σώμα (2012) με το δημιουργό να προτείνεται για Γκόγια καλύτερου πρωτοεμφανιζόμενου σκηνοθέτη. Η Ισπανία, με βαθύτατα πολιτικά τραύματα, με αγωνίες υπαρξιακές, συναισθηματικές και άλλες, με εικόνες σινεφίλ, δείχνει ως το κέντρο ενός σύμπαντος που δανείζεται υλικό από άλλους. Ειδικά αυτό το φιλμ αποδεικνύει ότι έχουμε μια μετεξέλιξη του ιταλικού cinema giallo που άνθησε τις δεκαετίες του `60 και `70 και στις αρχές του `80.Με κορυφαίους εμπνευστές τους Ντάριο Αρτζέντο, Μάριο Μπάβα αλλά και τους Ουμπέρτο Λένζι, Λούτσιο Φούλτσι και άλλους εμπέδωσε ένα σώμα ταινιών φρίκης, καχυποψίας και απάτης.
Το σώμα
Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΡΡΟΕΣ
Επιρροή στην ισπανική σχολή θα βρούμε από τα αμερικανικά φιλμ τρόμου του `70, όπως τη Γλυκιά μου Άλις του Αλφρέντο Σόλε αλλά και τις δημιουργίες του εξειδικευμένου Μπομπ Κλαρκ. Φυσικά η επιρροή του Λαρς Φον Τρίερ είναι πάντα εμφανής. (Το στοιχείο του εγκλήματος) καθώς και κάποιων δημιουργιών του Αλμοντοβάρ. Υπάρχει ένα τραγικό ατού στην παράδοση της Ισπανίας: Ο εμφύλιος πόλεμος τη χαράκωσε και τη δίχασε βαθιά. Τα τραύματα που δημιουργήθηκαν απέκτησαν μια μετωνυμική διάσταση. Τα εξ Ισπανίας θρίλερ (δες και το Άνοιξε τα μάτια του Αμεναμπάρ) διαθέτουν ένα υπνωτικό σχεδόν παραισθητικό κλίμα μιας ατμόσφαιρας παράνοιας. Ο Αλμοντοβάρ θα γυρίσει αρχικά το εντυπωσιακό Μίλα. Θα επανέλθει με το Δέρμα που κατοικώ (2011) με μεγάλη επιρροή από κλασικά φιλμ (π.χ. Φράνζι και Μάτια δίχως πρόσωπο). Το 2010 ο Γκουίλεμ Μοράλες θα μας εντυπωσιάσει με τα έξοχα Μάτια της Τζούλια, ενώ Το 2011 από τον μετρ Χάιμε Μπαλαγκέρο (το δημιουργό του Rec) θα φθάσει ο συγκλονιστικός Θυρωρός, που έκαμε ρεκόρ στα Γκόγια. Τώρα εμφανίζεται, μετά από τετράμηνη καθυστέρηση, το Σώμα.
Το δέρμα που κατοικώ
ΑΠΟ ΤΟ CINEMA GIALLO
Σ’ αυτό το φιλμ παρατηρώ τη μεγάλη επιρροή του cinema giallo. Είναι βασικά η ματιά του Φούλτσι στο Η μία πάνω στην άλλη αλλά και στοιχεία από μια άλλη ταινία του, Το πέταγμα της νυχτερίδας. Βρίσκω ομοιότητες με τον Αμαρτωλό κύκλο των εκβιαστών του Σέρτζιο Μαρτίνο και ακόμα με το Καυτό τρίγωνο του Ουμπέρτο Λένζι. Παράλληλα, στοιχεία από τα έξοχα παραφιλολογικά μυθιστορήματα του Γουίλιαμ Άιρις που έγιναν ταινίες (π.χ. Η γυναίκα φάντασμα του Σιόντμακ). Ωστόσο, όλα αυτά τα διάφορα και ετερογενή στοιχεία δεν αναλώνονται απλά σε σινεφίλ αναφορές, αλλά ουσιαστικά δένουν σε κάτι ενιαίο που ενισχύει την προβληματική και τη φιλοσοφία του νέου, ισπανικού σινεμά.
Η μιά πάνω στην άλλη
ΟΛΟΙ… ΧΑΜΕΝΟΙ!
Στο Σώμα όλοι οι ήρωες είναι χαμένοι και ορίζονται ότι σπατάλησαν τη ζωή τους. Ο μικρότερος άνδρας νεκρός, δύο γυναίκες νεκρές, η μικρή γυναίκα συντετριμμένη ψυχολογικά, ο μεγάλος άνδρας (πατέρας της) με τη στυφή γνώση μιας απώλειας που παρασύρει πλέον τα πάντα. Εδώ εμφανίζονται οι ομοιότητες και με το περίφημο σκανδιναβικό θρίλερ. Το Σώμα ξεπερνάει τα γενικά όρια και δείχνει πως αποτελεί τη μεγάλη πρωτοπορία, ένδειξη πως το πολύ σύγχρονο σινεμά είναι εδώ και μας προσκαλεί να το ανακαλύψουμε. Φυσικά υπάρχουν και όλα εκείνα τα στοιχεία που νομιμοποιούν το είδος. Ψυχαγωγία, αγωνία, ένταση, έξοχο μοντάζ, «σκοτεινή» φωτογραφία, χαμηλοί φωτισμοί και το κυνήγι με το χρόνο. (Θυμηθείτε και το κλασικό νουάρ του Ματέ Κυνηγώντας το δολοφόνο μου).
Τα μάτια της Τζούλια
ΤΟ «ΣΠΑΘΙ» ΤΗΣ ΕΠΙΣΗΜΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Όλα ορίζονται και σχοινοβατούν πάνω στα στερεότυπα μιας καλοστημένης απάτης που συνεχώς μετατοπίζεται. Είναι το παρελθόν που στοιχειώνει την ιστορία. Και πάλι η αναφορά σ’ αυτό που έγινε στην Ισπανία, στο «ατύχημα», μας στέλνει στην αναζήτηση και της απάθειας, ασυνειδησίας και αδιαφορίας. Το καταπληκτικό με το Σώμα είναι πως δεν μπορείς να ταυτιστείς με κανέναν ήρωα. Όλοι σε ενοχλούν, όλοι σου προκαλούν οίκτο αλλά και αίσθηση κατανόησης. Είναι μια απόλυτα κατακερματισμένη κοινωνία που, υπνωτισμένη, παραπαίει μεταξύ παραισθήσεων του τώρα και εικόνων του παρελθόντος. Ο σκηνοθέτης δεν χάνει ποτέ του την ισορροπία. Αναγκαστικά στο φινάλε αντιμετωπίζουμε μια αναφορά διά του λόγου στις εξηγήσεις αλλά είναι μια σύντομη κάμψη μπρος στο ατόφιο, φιλμικό χρυσάφι. Τι αποκομίζεις από την ταινία; Αδυναμία ευτυχίας στο τώρα (δες και Έξαψη του Κάσνταν) βαρύτατο ευνουχισμό, συντριβή του συναισθήματος και τιμωρία που τελικά κατακλύζει τα πάντα. Σωστό, γιατί σε μια κοινωνία τόσο μπερδεμένη μεταξύ ιστορικών λαθών και ευδαιμονισμού δεν υπάρχει δυνατότητα αθώωσης κανενός. Όλοι ένοχοι, άλλοι πεθαμένοι, άλλοι ζωντανοί νεκροί από το σπαθί της μικρής. Ιστορία που συναντάει την επίσημη Ιστορία. Κομψοτέχνημα.
Ο θυρωρός
Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά 